Η Κοινωνική Δεξιότητα της Διεκδικητικότητας: Το Αναφαίρετο Δικαίωμα Μας στην Αυτό-έκφραση
Η διεκδικητική συμπεριφορά αποτελεί μια πολύτιμη και απαραίτητη κοινωνική δεξιότητα που σας βοηθάει να διαμορφώσετε ισότιμες και αμοιβαίες σχέσεις και να διατηρήσετε μια ικανοποιητική αίσθηση ελέγχου της ζωής σας, καθώς σας επιτρέπει να ασκείτε τα ατομικά σας δικαιώματα και να προωθείτε αποτελεσματικά τις ανάγκες σας στις κοινωνικές επαφές σας. Ως τρόπο έκφρασης, τη διεκδικητικότητα δεν τη φέρουμε γονιδιακά, αλλά τη μαθαίνουμε μέσα από τις κοινωνικές μας εμπειρίες, όπως και άλλες συμπεριφορές που μας χαρακτηρίζουν. Λανθασμένα, πολλοί άνθρωποι θεωρούν τη διεκδίκηση εγωκεντρική συμπεριφορά και ασύμβατη με την ευαισθησία, ενώ για άλλους η διεκδικητικότητα συγχέεται με την επιθετικότητα. Η κοινωνική δεξιότητα της διεκδικητικότητας αποτελεί αναμφίβολα την χρυσή τομή ανάμεσα στην αποφευκτικότητα και στην επιθετικότητα. Αντιδιαστέλλεται τόσο από την αποφευκτικότητα, όσο και από την επιθετικότητά, αφού και οι δύο αυτές συμπεριφορές θεωρούνται αυτό-ηττώμενες και αποτελούν δυσλειτουργικές μορφές επικοινωνίας.
Στη μία άκρη του συνεχούς, ένα άτομο αποφευκτικό, δεν εκφράζει συναισθήματα και απόψεις με αυθεντικό τρόπο, επιτρέποντας έτσι στους άλλους να παραβιάζουν τα δικαιώματά του. Αναστέλλει τη συναισθηματική του αυτό-έκφραση και δεν επιτρέπει την ελεύθερη ροή συναισθήματος ικανοποιώντας περισσότερο τις απαιτήσεις των άλλων, προκειμένου να αποφύγει οποιαδήποτε αντιπαράθεση. Δεν διεκδικεί καθόλου τα δικαιώματα του ή το κάνει με τρόπο αδύναμο και μη-συστηματικό, με αποτέλεσμα οι άλλοι να μην τον λαμβάνουν υπόψη τους, ή ακόμα και να τον υποτιμούν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να μην ζει σε ευθυγράμμιση με τις ανάγκες του και να εσωτερικεύει μη λεκτικοποιημένο θυμό και ματαίωση. Επιτρέπει έτσι στους άλλους να παίρνουν τον έλεγχο, ενώ συνήθως επεξεργάζεται μια πιο αποτελεσματική απάντηση αφού έχει περάσει η δυνατότητα αντίδρασης, μειώνοντας έτσι αισθητά την αυτοεκτίμησή του. Η αποφευκτικότητα συνήθως υιοθετείται και παγιώνεται γιατί τα άτομα θεωρούν ότι δεν έχουν το δικαίωμα να είναι διεκδικητικά στις σχέσεις τους, ή γιατί αισθάνονται άγχος για τις συνέπειες φοβούμενοι ότι θα γίνουν δυσάρεστοι και έτσι αποφεύγουν να εξοικειωθούν βιωματικά με τη νέα μάθηση της διεκδικητικής συμπεριφοράς. Συχνά εμπόδια στην διεκδικητική αυτο-έκφραση αποτελούν οι διαπροσωπικοί φόβοι για την αρνητική κριτική, την απόρριψη, ή την υπερανάληψη της ευθύνης των συναισθημάτων των άλλων. Επίσης πολλά άτομα θεωρούν ότι υστερούν στις απαραίτητες προσωπικές δεξιότητες για αποτελεσματική αυτο-έκφραση, συντηρώντας έτσι και περιχαρακώνοντας ακόμα περισσότερο την εν λόγω δυσκολία.
Στην αντίθετη πλευρά, ένα άτομο που φέρεται επιθετικά αναγνωρίζει μόνο τα δικά του δικαιώματα και ανάγκες και δεν σέβεται τα αντίστοιχα των άλλων. Η έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων γίνεται με τρόπο μη υγιή και αποτελεσματικό, δυσπροσαρμοστικό και παραβιαστικό για τους άλλους. Εδώ το άτομο επιθυμεί να επιβάλει τη γνώμη του εις βάρος των άλλων. Η «νίκη» σηματοδοτείται κάθε φορά μέσα από την υποτίμηση των υπολοίπων. Μπορεί το άτομο έτσι κάποιες φορές βραχυπρόθεσμα να πετυχαίνει τους στόχους του, όμως δημιουργεί μια αρνητική εντύπωση στο περιβάλλον του, η οποία μακροσκοπικά δρα εναντίον του, δημιουργώντας συγκρουσιακές σχέσεις και αίσθημα μοναξιάς/απομόνωσης.
Η εναλλακτική, ευέλικτη μέση οδός στην επικοινωνία που βοηθάει στην εδραίωση ισότιμων και αμοιβαίων σχέσεων είναι αυτή της διεκδικητικότητας. Ένα άτομο διεκδικητικό υπερασπίζει ευθέως τα ατομικά του δικαιώματα, σεβόμενο όμως συναισθαντικά και τα συναισθήματα των άλλων. Εδώ η ισορροπία των δυναμικών αποκαθίσταται, εφόσον αιτήματα, στάσεις, επιθυμίες και ανάγκες εκφράζονται με έναν ειλικρινή, άμεσο και λειτουργικό τρόπο. Η διεκδικητικότητα συμβάλει με υγιή και θετικό τρόπο στην αυξημένη ανταπόκριση των άλλων στα αιτήματά μας και στην αποτελεσματική επίλυση των όποιων αντιπαραθέσεων ανακύπτουν. Εστιάζει στην προσωπική αυτο-επιβεβαίωση και αναβαθμίζει την ποιότητα των σχέσεων, από τη στιγμή που η αυτό-έκφραση επιχειρείται με αναγνώριση και σεβασμό στα δικαιώματα των άλλων, χωρίς προσπάθεια κριτικής, απόρριψης, ελέγχου ή χειρισμού των συνομιλητών. Πιο συγκεκριμένα, η διεκδικητικότητα περιλαμβάνει ένα εύρος συμπεριφορών όπως το να εκπαιδευτεί κάποιος στο να βάζει όρια, να λέει «όχι», να απαντά σε μια κακοπροαίρετη κριτική, να αποφασίζει ο ίδιος πού και πώς θα διαθέτει το χρόνο του, να θέτει στόχους με γνώμονα τις ανάγκες του, να ζητά υποστήριξη από τους άλλους όταν το χρειάζεται, να είναι πιο εξωστρεφής και κοινωνικός διατηρώντας μια αυθεντική επικοινωνία με τα άλλα άτομα κ.α.
Η σημασία της κοινωνικής δεξιότητας της διεκδικητικότητας φαίνεται ξεκάθαρα και από το γεγονός ότι η συμπεριφορά αυτή αποτελεί ψυχό-εκπαιδευτικό σημείο-ορόσημο πολλών ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων. Άμεσα αποτελέσματα της εφαρμογής της είναι η οριοθέτηση, η υιοθέτηση εναλλακτικότερων, λειτουργικότερων τρόπων συμπεριφοράς και η αποτελεσματικότερη πλοήγηση σε στρεσογόνες συνθήκες, η βελτίωση των διαπροσωπικών δεξιοτήτων, η αύξηση της ψυχικής ευελιξίας και ανθεκτικότητας, η μείωση του άγχους, του θυμού και της απογοήτευσης στις κοινωνικές επαφές, η αύξηση της ικανοποίησης μέσα από μια πιο αυθεντική βίωση της ζωής, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της αίσθησης της αυτο-αποτελεσματικότητας του ατόμου, η εκπλήρωση των στόχων ζωής, καθώς και η αποκατάσταση της ποιότητας, της ισοτιμίας και της αμοιβαιότητας των σχέσεων στην καθημερινότητα.
Ζαρίφη Β. Βασιλική
Αδειούχος Ψυχολόγος (M.Sc., B.Sc. Hons)
Advanced Level Schema Therapist
Cognitive-Behavioral Therapist
Κιν. 697 6941462
Δ/νση Γραφείου: Καισαρείας 7-9, Πλατεία Μαβίλη