Νόσος Crohn & διατροφή: 7 τροφές ‘παγίδες’ που μπορούν να πυροδοτήσουν κρίσεις

Η νόσος Crohn είναι χρόνια φλεγμονώδης νόσος του εντέρου. Τα φάρμακα (βιολογικοί, ανοσοτροποποιητικά κ.λπ.) αποτελούν τη βάση της θεραπείας, όμως η διατροφή επηρεάζει τα συμπτώματα, τη θρέψη και, σε ορισμένα πλαίσια, την πορεία της νόσου. Η πρόσφατη AGA Clinical Practice Update (2024) τονίζει ότι δεν υπάρχει μία «μαγική» δίαιτα που να μειώνει σταθερά τις υποτροπές στους ενήλικες, αλλά συνιστά ένα μεσογειακού τύπου πρότυπο χαμηλό σε υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, πρόσθετα σάκχαρα και αλάτι — με έμφαση σε ποικιλία φυτικών τροφών και καλών λιπαρών. Με απλά λόγια: ξεκινάμε από υγιεινό γενικό πλαίσιο και έπειτα εντοπίζουμε προσωπικούς πυροδότες με τη βοήθεια διαιτολόγου.

Στο παρακάτω κείμενο, «τροφές-παγίδες» σημαίνει κατηγορίες που συχνά επιδεινώνουν συμπτώματα(διάρροια, κοιλιακό άλγος, φούσκωμα) ή/και σχετίζονται με δυσμενείς μηχανισμούς στο έντερο. Δεν σημαίνει ότι προκαλούν πάντοτε φλεγμονώδη έξαρση — οι αντιδράσεις είναι ιδιαίτερα ατομικές. Οι 7 συνηθέστερες «παγίδες» — τι δείχνουν τα δεδομένα

1) Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα & πρόσθετα (emulsifiers, γαλακτωματοποιητές)

Συσκευασμένα σνακ, έτοιμα γεύματα, αλλαντικά και γλυκίσματα συχνά περιέχουν γαλακτωματοποιητέςόπως carboxymethylcellulose (CMC) και polysorbate-80. Σε τυφλή, ελεγχόμενη μελέτη σίτισης σε ανθρώπους, η CMC αλλοίωσε τη μικροβιακή κοινότητα και τον μεταβολισμό του εντέρου, με ενδείξεις βλεννογονικής ενόχλησης. Παράλληλα, μεγάλη προοπτική μελέτη στο BMJ συνέδεσε την υψηλή κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων με αυξημένο κίνδυνο IBD. Αν και χρειάζονται περαιτέρω δεδομένα για δόση-απάντηση στους πάσχοντες, η μείωση υπερεπεξεργασμένων είναι λογικός και τεκμηριωμένος στόχος.

2) Τηγανητά και πολύ λιπαρά γεύματα

Τα υψηλά σε κορεσμένα/τρανς λιπαρά γεύματα και οι τηγανίτες επιδεινώνουν συχνά τη διάρροια και τον μετεωρισμό. Οι κατευθυντήριες της AGA υποστηρίζουν ένα μεσογειακό μοτίβο με ελαιόλαδο, ψάρια και ξηρούς καρπούς αντί για βαριά τηγανίσματα και fast-food — τόσο για συνολική υγεία όσο και για καλύτερη συμπτωματολογία.

3) Ποτά με πρόσθετα σάκχαρα, αναψυκτικά & ενεργειακά

Τα ζαχαρούχα και ανθρακούχα ποτά αυξάνουν το οσμωτικό φορτίο και συχνά επιτείνουν τη διάρροια. Ορισμένα περιέχουν επίσης γλυκαντικά πολυόλες (π.χ. σορβιτόλη) που δρουν ως FODMAPs. Η AGA συνιστά χαμηλή κατανάλωση προστιθέμενων σακχάρων στο γενικό διατροφικό πλάνο των ΙΦΝΕ.

4) Αλκοόλ

Παρά το ότι τα στοιχεία για προκλήσεις φλεγμονώδους έξαρσης είναι αμφίσημα, πολλοί ασθενείς αναφέρουν επιδείνωση συμπτωμάτων με το αλκοόλ. Συστηματικές ανασκοπήσεις και οργανισμοί ασθενών συστήνουν μετριασμό/αποφυγή, ιδίως σε φάση έξαρσης ή όταν λαμβάνονται φάρμακα που αλληλεπιδρούν.

5) Γαλακτοκομικά με λακτόζη (ειδικά σε έξαρση)

Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι συχνότερη στους πάσχοντες και, σε έξαρση, η διάρροια επιδεινώνεται με πλήρες γάλα ή παγωτό. Προτιμήστε λακτόζη-free ή σκληρά τυριά/γιαούρτι και αναπληρώστε ασβέστιο/βιταμίνη D όταν απαιτείται. Δεν χρειάζεται γενικευμένη αποφυγή αν την ανεχθείτε καλά.

6) Τροφές υψηλές σε FODMAPs (κρεμμύδι, σκόρδο, όσπρια κ.ά.) — κυρίως για λειτουργικάσυμπτώματα

Η χαμηλή FODMAP δίαιτα βελτιώνει πόνο/φούσκωμα σε ασθενείς με Crohn σε ύφεση που έχουν IBS-όμοιασυμπτώματα. Δεν έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη φλεγμονή ή τις υποτροπές· άρα εφαρμόζεται βραχυπρόθεσμα με καθοδήγηση, ως συμπτωματικό εργαλείο.

7) Αδιάλυτες ίνες, σπόροι & «σκληρές» υφές σε στενωτική Crohn

Όταν συνυπάρχουν στενώσεις, τροφές με πολλά φλοιώδη (π.χ. ωμά λαχανικά με φλούδα, ποπ κορν, μεγάλους ξηρούς καρπούς) μπορεί να αυξήσουν υποκωλιακά ενοχλήματα. Τότε προτείνεται προσωρινόχαμηλό-υπολείμματος/μαλακών υφών πλάνο, με σιωπηρή επαναεισαγωγή υπό καθοδήγηση. Σε μη στενωτική νόσο, οι φυτικές ίνες δεν απαγορεύονται στανταρ.

Τι δείχνουν οι ειδικές δίαιτες για Crohn — και πού «κολλάνε» οι παγίδες

Η Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED) με μερική εντερική σίτιση έχει υψηλό επίπεδο τεκμηρίωσης στα παιδιά/εφήβους για πρόκληση και διατήρηση ύφεσης, με καλύτερη ανοχή από την αποκλειστική εντερική διατροφή. Στους ενήλικες, τα δεδομένα είναι αναδυόμενα. Παράλληλα, το DINE-CD έδειξε ότι η Μεσογειακή δίαιτα είναι τουλάχιστον ισοδύναμη με τη SCD στην ανακούφιση συμπτωμάτων σε ήπια-μέτρια Crohn υπό σταθερή αγωγή. Η κεντρική ιδέα: μειώνω υπερεπεξεργασμένα και πρόσθετα, κρατώ ποικιλία φυτικών τροφών όσο γίνεται, δουλεύω εξατομικευμένα με διαιτολόγο.

Συγκριτικός πίνακας: 7 κατηγορίες «παγίδων», γιατί ενοχλούν και τι να βάλεις στη θέση τους

Πρακτική στρατηγική (ιατρική οδός)

1. Βάση: μεσογειακό πρότυπο, χαμηλό σε υπερεπεξεργασμένα, πλούσιο σε «καθαρές» πηγές φυτικών τροφών/καλών λιπαρών· όχι υπερβολικοί αποκλεισμοί χωρίς λόγο.

2. Ημερολόγιο τροφής-συμπτωμάτων για 2–4 εβδομάδες· αναζητούμε μοτίβα και δοκιμάζουμε στοχευμένες αλλαγές (π.χ. μείωση αναψυκτικών, δοκιμή λακτόζη-free).

3. Low-FODMAP μόνο αν συνυπάρχουν λειτουργικά συμπτώματα σε ύφεση — βραχυπρόθεσμα και με καθοδήγηση.

4. Στενώσεις: προσαρμογή υφών/ινών προσωρινά, με σκοπό την ασφαλή επανεισαγωγή.

5. Ειδικές δίαιτες (π.χ. CDED+PEN) σε επιλεγμένα πλαίσια, ιδίως παιδιατρικά/νεανικά, μέσα από διεπιστημονική ομάδα.

«Πριν και μετά την επέμβαση»: τι αλλάζει στη διατροφή

Όχι όλοι οι πάσχοντες χρειάζονται χειρουργείο. Αν όμως γίνει εντερική εκτομή/στεινωπλαστική, οι σύγχρονες προσεγγίσεις ERAS επιτρέπουν πρώιμη έναρξη σίτισης και σταδιακή επιστροφή σε μαλακές/χαμηλού υπολείμματος υφές για λίγες εβδομάδες, με προοδευτική επανεισαγωγή φυτικών ινών ανά ανοχή. Πάντα με οδηγίες χειρουργού/διαιτολόγου.

Ενδεικτικοί ιατροί στην Ελλάδα (μία πρόταση για τον καθένα)

• Dr. Περικλής Χρυσοχέρης: Γενικός Χειρουργός
• Dr. Δημήτρης Γιάλβαλης: Χειρουργός με εμπειρία στη Crohn
• Dr. Θάλεια Πετροπούλου: Γενικός χειρουργός με εξειδίκευση στην αντιμετώπιση της νόσος chron
• Dr. Ιωάννης Δοντάς: Χειρουργός πεπτικού με εμπειρία στη στενωτική Crohn.
• Dr. Μανώλης Σεβαστιάδης: Χειρουργός με εμπειρία σε επεμβάσεις Crohn και πρωτόκολλα ERAS για ταχεία, ασφαλή σίτιση μετεγχειρητικά.
• Dr. Αλέξανδρος Κυρίτσης: Γενικός Χειρουργός στην Θεσσαλονίκη
• Dr. Γιώργος Νικολαΐδης: χειρουργός/κλινικός στη Θεσσαλονίκη με έμφαση στη λειτουργική ανάρρωση και σταδιακή επαναφορά

FAQs — Πρακτικές, καθημερινές ερωτήσεις

Πρέπει να κόψω εντελώς γαλακτοκομικά;
Όχι, μόνο αν δεν τα ανέχεσαι. Δοκίμασε λακτόζη-free/παλαιωμένα τυριά και φρόντισε να καλύπτεις ασβέστιο/βιταμίνη D.

Να κάνω low-FODMAP; Για πόσο;
Χρήσιμο βραχυπρόθεσμα για IBS-όμοια συμπτώματα σε ύφεση. Όχι για έλεγχο φλεγμονής. Κάν’ το με διαιτολόγο και μετά επανεισαγωγή.

Κόβω όλες τις ίνες;
Μόνο αν έχεις στενώσεις ή σε βραχυπρόθεσμη φάση low-residue. Στόχος είναι σταδιακή επιστροφή σε ανεκτές φυτικές ίνες (μαγειρεμένες/ξεφλουδισμένες αρχικά).

Τι ισχύει με το αλκοόλ;
Πολλοί αναφέρουν χειροτέρευση. Προτίμησε μετριασμό ή αποφυγή σε έξαρση και συζήτησέ το με τον γιατρό σου (πιθανές αλληλεπιδράσεις με φάρμακα).

Μετά από χειρουργείο, τι τρώω;
Συνήθως ξεκινάς νωρίς με υγρά/μαλακά και προχωράς σε μαλακές-χαμηλού υπολείμματος υφές για λίγες εβδομάδες, με σταδιακή επανεισαγωγή ινών. Πάντα με το σχέδιο της ομάδας σου (ERAS).

Υπάρχει δίαιτα που «σβήνει» την Crohn;
Όχι — τα φάρμακα είναι η βάση. Η διατροφή υποστηρίζει τη συμπτωματολογία, θρέψη και ποιότητα ζωής. Σε ειδικά πρωτόκολλα (π.χ. CDED+PEN) μπορεί να στοχεύει και στη ύφεση υπό προϋποθέσεις.