Αλοιφή για δισκοκήλη: Μύθος ή μέσο ανακούφισης;

Η «δισκοκήλη» (κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου) συμβαίνει όταν υλικό του δίσκου προβάλλει/εκθλίβεται και ερεθίζει μία νευρική ρίζα, προκαλώντας ισχιαλγία (πόνος που «ακτινοβολεί» στο πόδι), με ή χωρίς μουδιάσματα/αδυναμία. Στους περισσότερους ασθενείς, ο πόνος υφεθείς εντός εβδομάδων–μηνών με συντηρητική αγωγή. Η χειρουργική μικροδισκεκτομή προτείνεται όταν υπάρχει επίμονη νευρολογική συμπτωματολογία ή μη ελεγχόμενος πόνος παρά την αγωγή.

Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί ασθενείς ρωτούν: «Μια αλοιφή μπορεί να βοηθήσει;». Ας δούμε τι τεκμηριώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία.

Τι μπορούν – και τι δεν μπορούν – να κάνουν οι αλοιφές

Οι τοπικές αλοιφές/gel/patches δρουν επιφανειακά (δέρμα, υποδόριο, επιφανειακοί μύες/τένοντες). Δεν φθάνουν στον μεσοσπονδύλιο δίσκο ούτε «συρρικνώνουν» τη δισκοκήλη. Έτσι, η δράση τους περιορίζεται στην ανακούφιση μυαλγίας ή τοπικής φλεγμονής των μαλακών μορίων της οσφύος – όχι στην άμεση αποσυμπίεση της νευρικής ρίζας που προκαλεί τον ριζιτικό πόνο.

Οι διεθνείς οδηγίες (NICE, ACP) για οσφυαλγία/ισχιαλγία δίνουν έμφαση σε εκπαίδευση – παραμονή σε δραστηριότητα – άσκηση, ενώ για φάρμακα προτείνουν κυρίως από του στόματος ΜΣΑΦ σε επιλεγμένους ασθενείς· δεν υπάρχουν ισχυρές συστάσεις υπέρ τοπικών σκευασμάτων για ριζιτικό πόνο.

Είδη τοπικών σκευασμάτων και τι δείχνουν τα δεδομένα

1) Τοπικά ΜΣΑΦ (π.χ. δικλοφενάκη, ιβουπροφαίνη, κετοπροφαίνη σε gel/patch)

Υπάρχουν ισχυρές ανασκοπήσεις που δείχνουν καλή αποτελεσματικότητα σε οξείς μυοσκελετικούς πόνους(διαστρέμματα, θλάσεις) με λιγότερες συστηματικές ανεπιθύμητες ενέργειες. Ωστόσο, για μη ριζιτική οσφυαλγία τα στοιχειά είναι μέτρια/μεικτά, ενώ για ισχιαλγία από δισκοκήλη λείπουν ισχυρές ενδείξεις σημαντικού οφέλους. Τυχαιοποιημένη μελέτη του 2024 για οξύ μη ριζιτικό πόνο στην οσφύ δεν έδειξε ουσιαστικό πρόσθετο όφελος της τοπικής δικλοφενάκης έναντι placebo ή/και από του στόματος ιβουπροφαίνης.

2) Λιδοκαΐνη (patch 4–5%)

Ενδείκνυται κυρίως για μεθερπητική νευραλγία. Για χρόνιο πόνο στη μέση, τα καλύτερα ελεγχόμενα δεδομένα δείχνουν μη ανώτερη αποτελεσματικότητα έναντι placebo. Συνεπώς, για ριζιτικό πόνο λόγω δισκοκήλης, τα τεκμήρια είναι ανεπαρκή.

3) Καψαϊκίνη

Η υψηλής συγκέντρωσης (8%) patch έχει μέτρια τεκμηρίωση σε ορισμένους νευροπαθητικούς πόνους, αλλά όχι σαφή οφέλη ειδικά για δισκογενή ισχιαλγία. Τα χαμηλής συγκέντρωσης σκευάσματα (<1%) έχουν πτωχήαποτελεσματικότητα σε νευροπαθητικό πόνο.

4) Αντιερεθιστικά/«θερμαντικά» (μενθόλη, σαλικυλικά, καμφορά κ.λπ.)

Προσφέρουν παροδική αίσθηση δροσιάς/θερμότητας και απόσπασης της προσοχής από τον πόνο (counter-irritation). Δεν υπάρχουν υψηλής ποιότητας δεδομένα ότι βοηθούν τον ριζιτικό πόνο της δισκοκήλης.

5) Φυτικά/βοτανικά σκευάσματα

Ανασκοπήσεις για οσφυαλγία δείχνουν ετερογενή και χαμηλής ποιότητας στοιχεία· δεν μπορούν να υποστηρίξουν σύσταση για δισκογενή ισχιαλγία.

Τι λένε οι οδηγίες & οι οργανισμοί

• NICE NG59 (Low back pain & sciatica): Δίνει προτεραιότητα σε εκπαίδευση/δραστηριότητα/άσκηση, και για φάρμακα προτείνει από του στόματος ΜΣΑΦ στη μη ειδική οσφυαλγία∙ για ισχιαλγία, δεν συστήνειγκαμπαπεντινοειδή/οπιοειδή/βενζοδιαζεπίνες, ενώ εξετάζει επισκληρίδιο σε οξεία και σοβαρή ισχιαλγία. Δεν διατυπώνει ισχυρή σύσταση υπέρ αλοιφών για ριζιτικό πόνο.

• ACP (Annals of Internal Medicine, 2017): Προτείνει μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις πρώτης γραμμής· αν χρειαστούν φάρμακα, από του στόματος ΜΣΑΦ. Δεν εστιάζει σε τοπικά σκευάσματα για οσφυαλγία/ισχιαλγία.

• NASS/άλλες κατευθυντήριες για δισκοκήλη με ριζοπάθεια: συντηρητική αγωγή/χρόνος, στοχευμένες επεμβάσεις ή χειρουργείο (όταν ενδείκνυται). Τοπικές αλοιφές δεν αποτελούν βασικό στοιχείο της θεραπείας.

• Mayo Clinic: Η πλειονότητα βελτιώνεται με συντηρητικά μέτρα μέσα σε ~6 εβδομάδες∙ χειρουργείο αν επιμένει ο πόνος/νευρολογικό έλλειμμα.

Πώς εντάσσονται πρακτικά οι αλοιφές στη στρατηγική αντιμετώπισης;

Ρεαλιστικός ρόλος:

• Ήπιος έως μέτριος μυϊκός πόνος οσφύος, μυαλγία παρασπονδυλικών, «σφίξιμο» μυών.

• Βραχυπρόθεσμη ανακούφιση ως συμπληρωματικό μέτρο σε άσκηση/θερμότητα/εκπαίδευση, όχι ως μονοθεραπεία για ισχιαλγία από δισκοκήλη.

Τι να μη περιμένει ο ασθενής:

• Να «συρρικνώσει» τη δισκοκήλη ή να λύσει τη νευρική συμπίεση.

• Να υποκαταστήσει παρεμβάσεις με τεκμηριωμένο όφελος όταν υπάρχουν κόκκινες σημαίες (π.χ. αδυναμία, έντονη ριζοπάθεια, διαταραχές ούρησης/αφόδευσης).

Συγκριτικός πίνακας τοπικών σκευασμάτων

Τι πραγματικά βοηθά σε δισκογενή ισχιαλγία (σύμφωνα με κατευθυντήριες)

1. Εκπαίδευση–Παραμονή σε δραστηριότητα–Άσκηση (προοδευτικά, με οδηγίες).

2. Στοχευμένη αναλγησία (πρώτα από του στόματος ΜΣΑΦ, εφόσον δεν αντενδείκνυνται).

3. Επισκληρίδιος έγχυση (τοπικό αναισθητικό+στεροειδές) σε οξεία, σοβαρή ισχιαλγία – εξατομικευμένα.

4. Χειρουργική αποσυμπίεση (μικροδισκεκτομή) όταν επιμένει ο έντονος ριζιτικός πόνος ή υπάρχει νευρολογικό έλλειμμα παρά τη συντηρητική αγωγή.

Πώς θα χρησιμοποιήσω με ασφάλεια μια αλοιφή (αν τη δοκιμάσω);

Η σωστή και ασφαλής χρήση μιας αλοιφής για πόνο στη μέση ή συμπτώματα δισκοκήλης προϋποθέτει προσοχή και τήρηση συγκεκριμένων οδηγιών. Πριν από κάθε εφαρμογή, ο ασθενής θα πρέπει να επιλέγει προϊόν με σαφή δραστική ουσία — όπως δικλοφενάκη ή κετοπροφαίνη σε μορφή gel ή patch — και να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες χρήσης που αναγράφονται στο φύλλο οδηγιών. Η ποσότητα πρέπει να είναι μέτρια, απλωμένη ομοιόμορφα στην πάσχουσα περιοχή, χωρίς έντονο τρίψιμο ή κάλυψη με θερμοφόρα, καθώς η θερμότητα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο δερματικού ερεθισμού.

Η αλοιφή δεν πρέπει να εφαρμόζεται σε τραυματισμένο, εκζεματώδες ή ερεθισμένο δέρμα, ενώ η επαφή με τα μάτια ή τους βλεννογόνους πρέπει να αποφεύγεται. Σε άτομα που λαμβάνουν αντιπηκτικά, κορτικοστεροειδή ή έχουν γνωστή ευαισθησία στα ΜΣΑΦ, η χρήση πρέπει να γίνεται μόνο μετά από σύσταση ιατρού.

Αν ο πόνος συνοδεύεται από συμπτώματα όπως μούδιασμα, μυϊκή αδυναμία, δυσκολία στο βάδισμα ή διαταραχές ούρησης και αφόδευσης, η χρήση τοπικής αλοιφής δεν αρκεί και απαιτείται άμεση ιατρική αξιολόγηση, καθώς μπορεί να υποκρύπτεται σημαντική νευρική πίεση από τη δισκοκήλη.

Πότε χρειάζεται ιατρική επανεκτίμηση;

• Επιμένουσα ισχιαλγία > 6 εβδομάδες παρά αγωγή.

• Προοδευτική αδυναμία στο πόδι, «πτώση άκρου ποδός».

• Απώλεια ελέγχου ούρησης/αφόδευσης (ύποπτο ιππουριδική συνδρομή – επείγον).
  Σε αυτές τις περιπτώσεις αξιολογείται απεικόνιση και συζήτηση για επεμβατικές/χειρουργικές επιλογές

Συμπέρασμα – «Μύθος ή μέσο ανακούφισης;»

Η αλοιφή για δισκοκήλη είναι μύθος αν περιμένουμε θεραπεία της ίδιας της δισκοκήλης. Ωστόσο, ως συμπληρωματικό μέτρο μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο ανακούφισης για την μυϊκή συνιστώσα του πόνου της μέσης. Για ριζιτικό πόνο (ισχιαλγία) τα δεδομένα είναι ασθενή και οι οδηγίες δεν την προτάσσουν ως βασική θεραπεία. Η φροντίδα πρέπει να βασίζεται σε εκπαίδευση/δραστηριότητα, στοχευμένη αναλγησία και εξατομίκευση, με εξειδικευμένη ορθοπαιδική καθοδήγηση όταν τα συμπτώματα επιμένουν.

Εξειδικευμένος ορθοπαιδικός για δισκοκήλη

παρακάτω σας παραθέτουμε ορισμένους:

• Δρ. Γεώργιος Μπεσσήρης – Ορθοπαιδικός Χειρουργός, Εξειδικευμένος στη Σπονδυλική Στήλη και συγκεκριμένα στην Δισκοκήλη
• Δρ. Νίκος Βεργάδος – Ορθοπαιδικός Χειρουργός, Εξειδικευμένος στη Μικροχειρουργική Δισκοκήλης
• Δρ. Ιωάννης Τσαπακίδης – Ορθοπαιδικός, Εξειδικευμένος στις Παθήσεις Σπονδυλικής Στήλης

Συχνές ερωτήσεις (FAQ)

«Γιατί με ανακουφίζει λίγο η αλοιφή;»
Γιατί μειώνει επιφανειακό μυϊκό σπασμό/ευαισθησία και προσφέρει αισθητηριακή απόσπαση (π.χ. μέντα/θερμότητα). Δεν επηρεάζει την πηγή του ριζιτικού πόνου (νευρική ρίζα).

«Να βάλω λιδοκαΐνη patch;»
Δεν υπάρχουν ισχυρά δεδομένα ότι βοηθά στη χρόνια οσφυαλγία ή ειδικά στη δισκογενή ισχιαλγία∙ σε μελέτες εμφανίστηκε μη ανώτερη από placebo

«Τι γίνεται με τοπική δικλοφενάκη;»
Χρήσιμη σε οξύ μυοσκελετικό πόνο, αλλά σε πρόσφατα RCTs για οξύ μη ριζιτικό πόνο στη μέση δεν υπερείχεσημαντικά. Για ισχιαλγία τα στοιχεία είναι ανεπαρκή.

«Υπάρχει “θαυματουργή” κρέμα για τη δισκοκήλη;»
Όχι. Κάποιες κρέμες μπορούν να προσφέρουν συμπτωματική ανακούφιση, αλλά δεν διορθώνουν τη δισκοκήλη ούτε αντικαθιστούν τις θεραπευτικές επιλογές με τεκμηρίωση.