Κρυοσυντήρηση Ωαρίων ή Εμβρύων; Η Αλήθεια που Κανείς Δεν σου Είπε

Κρυοσυντήρηση ωαρίων και κρυοσυντήρηση εμβρύων (ή κατάψυξη ωαρίων και εμβρύων) είναι δύο βασικές μέθοδοι διατήρησης γονιμότητας που επιτρέπουν σε μια γυναίκα να αποκτήσει παιδί στο μέλλον, διατηρώντας τα δικά της αναπαραγωγικά κύτταρα. Πρόκειται για τεχνικές όπου τα ωάρια ή τα έμβρυα καταψύχονται σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (με διαδικασία **εμβρυο- και ωο-**κρυοσυντήρησης αντίστοιχα) ώστε να χρησιμοποιηθούν αργότερα. Αυτές οι μέθοδοι κερδίζουν δημοτικότητα τα τελευταία χρόνια, καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες εξετάζουν το ενδεχόμενο να αναβάλουν τη μητρότητα για προσωπικούς, ιατρικούς ή κοινωνικούς λόγους. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις διαφορές, τις διαδικασίες, τα οφέλη και τους περιορισμούς κάθε μεθόδου, ώστε να πάρουμε μια ενημερωμένη απόφαση. (Σημείωση: Καμία μέθοδος δεν εγγυάται 100% επιτυχία – η κατάψυξη ωαρίων ή εμβρύων δεν διασφαλίζει σίγουρα μια μελλοντική εγκυμοσύνη)

Γονιμότητα και ηλικία: Ένας βασικός λόγος που καταφεύγουμε σε αυτές τις μεθόδους είναι η φυσική μείωση της γυναικείας γονιμότητας καθώς περνούν τα χρόνια. Η ικανότητα μιας γυναίκας να συλλάβει μειώνεται με την ηλικία, επειδή η ποιότητα και ο αριθμός των ωαρίων της πέφτει όσο μεγαλώνει. Η κρυοσυντήρηση δίνει τη δυνατότητα να «παγώσουμε το χρόνο» – να διατηρήσουμε ωάρια όταν η γυναίκα είναι νεότερη και τα ωάριά της έχουν υψηλότερη ποιότητα. Έτσι, είτε πρόκειται για κρυοσυντήρηση ωαρίων είτε εμβρύων, ο στόχος είναι παρόμοιος: η διατήρηση γονιμότητας στην πιο γόνιμη φάση, ώστε στο μέλλον οι πιθανότητες εγκυμοσύνης να είναι μεγαλύτερες. Στη συνέχεια, εξετάζουμε ξεχωριστά τι αφορούν οι δύο μέθοδοι, πώς πραγματοποιούνται, πότε προτιμάται η κάθε μία, ποια είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά τους, τις νομικές/ηθικές πτυχές, τα ποσοστά επιτυχίας τους και τους πιθανούς κινδύνους.

Τι είναι η Κρυοσυντήρηση Ωαρίων;

Η κρυοσυντήρηση ωαρίων (egg freezing ή κατάψυξη ωαρίων) είναι μια διαδικασία όπου λαμβάνονται ώριμα ωάρια από τις ωοθήκες της γυναίκας και καταψύχονται ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντική προσπάθεια εγκυμοσύνης. Με απλά λόγια, είναι ένας τρόπος «διατήρησης» της γονιμότητας μιας γυναίκας, επιτρέποντάς της να προσπαθήσει να κάνει οικογένεια σε μεταγενέστερο χρόνο. Τα ωάρια μπορούν να παραμείνουν καταψυγμένα για πολλά χρόνια, διατηρώντας ουσιαστικά την αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας τη στιγμή της κατάψυξης.

Η διαδικασία ξεκινά με την διέγερση των ωοθηκών μέσω ορμονικών φαρμάκων, ώστε να αναπτυχθούν πολλαπλά ωάρια σε έναν κύκλο (αντί για το ένα ωάριο που ωριμάζει φυσιολογικά κάθε μήνα). Στη συνέχεια, γίνεται η συλλογή των ωαρίων (ωοληψία) με μια μικρή επεμβατική διαδικασία. Τα ώριμα ωάρια που συλλέγονται καταψύχονται άμεσα χωρίς να γονιμοποιηθούν.

Με την έλευση της τεχνικής υαλοποίησης (vitrification) – ενός πολύ ταχύρυθμου τρόπου κατάψυξης – τα αποτελέσματα της κρυοσυντήρησης ωαρίων έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Στην πράξη, τα ωάρια τοποθετούνται σε ένα ειδικό διάλυμα κρυοπροστατευτικού (cryoprotectant) που τα προστατεύει από τη δημιουργία κρυστάλλων πάγου, και καταψύχονται ταχύτατα σε υγρό άζωτο. Η υαλοποίηση έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματική από την παλαιότερη μέθοδο αργής κατάψυξης, αυξάνοντας την επιβίωση των ωαρίων στην απόψυξη.

Όταν αργότερα η γυναίκα αποφασίσει να χρησιμοποιήσει τα ωάρια, αυτά αποψύχονται και γονιμοποιούνται στο εργαστήριο με σπερματοζωάρια (του συντρόφου ή δότη). Συνήθως η γονιμοποίηση των καταψυγμένων ωαρίων γίνεται με τη μέθοδο μικρογονιμοποίησης (ICSI), δηλαδή την έγχυση ενός σπερματοζωαρίου μέσα σε κάθε ωάριο. Αυτό προτείνεται επειδή η διαδικασία κατάψυξης/απόψυξης μπορεί να κάνει τη μεμβράνη του ωαρίου πιο σκληρή, δυσκολεύοντας τη φυσική διείσδυση του σπερματοζωαρίου. Αφού γονιμοποιηθούν επιτυχώς τα ωάρια, δημιουργούνται έμβρυα τα οποία μπορούν να μεταφερθούν στη μήτρα της γυναίκας για να επιτευχθεί εγκυμοσύνη.

Σε ποιες περιπτώσεις επιλέγεται: Η κρυοσυντήρηση ωαρίων ενδείκνυται σε διάφορες περιστάσεις:

• Για προσωπικούς ή κοινωνικούς λόγους, όταν μια γυναίκα θέλει να καθυστερήσει τη μητρότητα (π.χ. δεν έχει βρει τον κατάλληλο σύντροφο ή δεν είναι έτοιμη για παιδί) αλλά ανησυχεί για τη μελλοντική της γονιμότητα – αυτό συχνά αποκαλείται «προληπτική» ή κοινωνική κατάψυξη ωαρίων. Είναι ένας τρόπος να διατηρήσει κανείς ωάρια σε νεότερη ηλικία, προτού επέλθει σημαντική μείωση της γονιμότητας.

• Για ιατρικούς λόγους, όταν μια γυναίκα πρόκειται να υποβληθεί σε θεραπείες που μπορεί να βλάψουν τις ωοθήκες της και τη γονιμότητά της, όπως χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία για καρκίνο. Σε αυτή την περίπτωση, η κατάψυξη ωαρίων πριν τη θεραπεία μπορεί να της δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσει βιολογικά παιδιά αργότερα. (Σε γυναίκες με καρκίνο και διαθέσιμο σύντροφο, υπάρχει και η επιλογή κατάψυξης εμβρύων – βλέπε παρακάτω). Συχνά, όταν υπάρχει ιατρική ένδειξη, μπορεί να υπάρχει και οικονομική κάλυψη ή διευκόλυνση μέσω συστημάτων υγείας για την κρυοσυντήρηση ωαρίων/εμβρύων.

• Σε περίπτωση που δεν επιθυμεί να δημιουργήσει έμβρυα τη δεδομένη στιγμή. Ορισμένες γυναίκες, για θρησκευτικούς ή ηθικούς λόγους, προτιμούν να μην δημιουργήσουν και καταψύξουν έμβρυα εάν δεν είναι βέβαιες ότι θα τα χρησιμοποιήσουν. Προτιμούν λοιπόν να καταψύξουν μόνο ωάρια, ώστε να αποφύγουν το ηθικό δίλημμα τι θα απογίνουν τυχόν «πλεονάζοντα» έμβρυα.

• Τέλος, σε ειδικές περιπτώσεις όπως γυναίκες που υπηρετούν σε επικίνδυνα επαγγέλματα (π.χ. Ένοπλες Δυνάμεις σε εμπόλεμες ζώνες), η κατάψυξη ωαρίων πριν την αποστολή μπορεί να θεωρηθεί, ώστε να υπάρχει μια «ασφάλεια» γονιμότητας σε περίπτωση τραυματισμού ή θανάτου. (Αν η γυναίκα έχει σύζυγο/σύντροφο, θα μπορούσε να εξεταστεί και η κατάψυξη εμβρύων μαζί.)

Ορισμένα χαρακτηριστικά: Συνήθως, σε γυναίκες κάτω των ~38 ετών η ωοθηκική διέγερση αποφέρει περίπου 7-14 ωάρια ανά κύκλο συλλογής. Αυτό βέβαια εξαρτάται από το απόθεμα ωαρίων της κάθε γυναίκας (σε γυναίκες με χαμηλή ωοθηκική εφεδρεία μπορεί να συλλεχθούν λιγότερα). Τα ωάρια μπορούν να παραμείνουν καταψυγμένα για πολλά χρόνια. Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο στο Ηνωμένο Βασίλειο (HFEA), για παράδειγμα, η αποθήκευση μπορεί να φτάσει μέχρι και 55 έτη με την ανά δεκαετία ανανέωση της συγκατάθεσης της γυναίκας. Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής ένδειξη ότι η μακροχρόνια κατάψυξη βλάπτει τα ωάρια – τουλάχιστον εντός αυτών των χρονικών ορίων δεν έχει παρατηρηθεί μείωση της βιωσιμότητάς τους λόγω του χρόνου στην κατάψυξη.

Τι είναι η Κρυοσυντήρηση Εμβρύων;

Η κρυοσυντήρηση εμβρύων (embryo freezing ή κατάψυξη εμβρύων) αφορά την κατάψυξη γονιμοποιημένων ωαρίων, δηλαδή έμβρυων σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης. Ενώ στην κατάψυξη ωαρίων τα κύτταρα διατηρούνται αγονιμοποίητα, εδώ πρόκειται για ωάριο που έχει ήδη γονιμοποιηθεί από σπερματοζωάριοκαι έχει αρχίσει να διαιρείται, σχηματίζοντας έμβρυο. Τα έμβρυα συνήθως καταψύχονται λίγες ημέρες μετά τη γονιμοποίηση, στο στάδιο των πρώτων κυτταρικών διαιρέσεων (π.χ. στο στάδιο των 2-8 κυττάρων ή στο στάδιο βλαστοκύστης 5 ημερών).

Η κρυοσυντήρηση εμβρύων εφαρμόζεται συχνά στο πλαίσιο προγραμμάτων εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF). Σε έναν κύκλο IVF, μπορεί να προκύψουν περισσότερα βιώσιμα έμβρυα από όσα χρειάζονται για άμεση μεταφορά στη μήτρα. Αντί τα επιπλέον καλά έμβρυα να απορριφθούν, υπάρχει η επιλογή να καταψυχθούν για μελλοντική χρήση – είτε σε περίπτωση που η πρώτη προσπάθεια δεν επιτύχει, είτε για να προσπαθήσει το ζευγάρι αργότερα για δεύτερο παιδί χωρίς νέα ορμονική διέγερση. Επίσης, η κατάψυξη εμβρύων αποτελεί επιλογή διατήρησης γονιμότητας για ζευγάρια που αντιμετωπίζουν ιατρικά προβλήματα (π.χ. διάγνωση καρκίνου σε έναν εκ των δύο), ακριβώς όπως και η κατάψυξη ωαρίων για μια μόνη γυναίκα.

Διαδικασία: Η διαδικασία ξεκινά πάλι με την οργανωμένη διέγερση των ωοθηκών για παραγωγή πολλαπλών ωαρίων και την συλλογή των ωαρίων με ωοληψία, όπως περιγράφηκε προηγουμένως. Η διαφορά είναι ότι τα ωάρια αμέσως γονιμοποιούνται στο εργαστήριο. Η γονιμοποίηση μπορεί να γίνει είτε με τη μέθοδο IVF (τοποθέτηση των ωαρίων μαζί με σπερματοζωάρια σε καλλιέργεια και φυσική γονιμοποίηση) είτε με ICSI (έγχυση σπερματοζωαρίων ένα-ένα). Μόλις προκύψουν γονιμοποιημένα ωάρια που αρχίζουν να διαιρούνται, οι εμβρυολόγοι τα παρακολουθούν για λίγες ημέρες. Μόνο τα έμβρυα καλής ποιότητας επιλέγονται προς κατάψυξη (έμβρυα που δείχνουν φυσιολογική ανάπτυξη).

Τα επιλεγμένα έμβρυα τοποθετούνται σε ειδικό κρυοπροστατευτικό διάλυμα, όπως και τα ωάρια, ώστε να απομακρυνθεί το νερό από τα κύτταρα και να προστατευτούν από τον σχηματισμό πάγου. Κατόπιν, καταψύχονται συνήθως με την τεχνική της υαλοποίησης και αποθηκεύονται σε δεξαμενές υγρού αζώτου. Μπορούν να καταψυχθούν έμβρυα σε διάφορα στάδια: από το στάδιο του μονοκυτταρικού ζυγωτού, στο στάδιο μερικών κυττάρων (2-8 κύτταρα) ή στο στάδιο της βλαστοκύστης (5ης ημέρας). Πολλά εργαστήρια προτιμούν τη κατάψυξη στο στάδιο της βλαστοκύστης, καθώς δίνει πληροφορία ότι το έμβρυο ανέπτυξε δυναμικό μέχρι αυτό το στάδιο, και ενδέχεται να έχει ελαφρώς καλύτερες πιθανότητες εμφύτευσης.

Όταν το ζευγάρι θελήσει να χρησιμοποιήσει τα κατεψυγμένα έμβρυα, τα έμβρυα αποψύχονται και μεταφέρονται στη μήτρα της γυναίκας μέσω εμβρυομεταφοράς (μια απλή διαδικασία αντίστοιχη με ένα τεστ Παπ, συνήθως ανώδυνη). Τα έμβρυα μπορεί να μεταφερθούν στο φυσικό κύκλο της γυναίκας ή σε ελαφρώς προετοιμασμένο ορμονικά κύκλο. Σημειώνεται ότι παρόλο που η πλειονότητα των εμβρύων επιβιώνει στην κατάψυξη/απόψυξη, μερικά ίσως δεν τα καταφέρουν (δεν αντέχουν όλα στη διαδικασία). Εντούτοις, τα ποσοστά επιβίωσης των εμβρύων είναι σήμερα πολύ υψηλά, σχεδόν συγκρίσιμα με εκείνα των φρέσκων εμβρύων, χάρη στις σύγχρονες τεχνικές.

Σε ποιες περιπτώσεις επιλέγεται:

• Η κρυοσυντήρηση εμβρύων είναι η φυσική επιλογή για ζευγάρια που αντιμετωπίζουν θέματα γονιμότητας. Αν ένα ζευγάρι έχει αποφασίσει ότι θέλει παιδιά μαζί, η κατάψυξη γονιμοποιημένων ωαρίων τους (αντί χωριστά ωαρίων) μπορεί να προσφέρει υψηλότερες πιθανότητες επιτυχίας ανά «μονάδα» στο μέλλον. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ειδικός της Mayo Clinic, όταν μια γυναίκα έχει σταθερό σύντροφο με τον οποίο θέλει οικογένεια, συνιστάται η κατάψυξη εμβρύων αντί ωαρίων, καθώς τα έμβρυα επιβιώνουν καλύτερα στην απόψυξη και δίνουν μεγαλύτερες πιθανότητες εγκυμοσύνης αργότερα.

• Στο πλαίσιο της εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF), όπως προαναφέραμε, πολλά ζευγάρια επιλέγουν να καταψύξουν τα επιπλέον έμβρυα που δεν μεταφέρθηκαν στην πρώτη προσπάθεια. Έτσι, εάν η αρχική εμβρυομεταφορά δεν οδηγήσει σε εγκυμοσύνη, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κατεψυγμένα έμβρυα σε μελλοντικό κύκλο χωρίς να επαναλάβουν όλη τη διαδικασία διέγερσης και ωοληψίας. Ακόμα και αν αποκτήσουν παιδί με την πρώτη προσπάθεια, τα κατεψυγμένα έμβρυα δίνουν τη δυνατότητα για μελλοντικά παιδιά (αδέλφια) με συγγενετικό υλικό από τον ίδιο κύκλο IVF.

• Για ιατρικούς λόγους διατήρησης γονιμότητας σε ζευγάρι: Εάν η γυναίκα έχει διαγνωστεί με μια ασθένεια (π.χ. καρκίνο) και έχει το χρονικό περιθώριο, μπορεί πριν την θεραπεία να υποβληθεί σε διέγερση ωοθηκών και το ζευγάρι να καταψύξει έμβρυα. Αυτή η επιλογή όμως προϋποθέτει ότι έχει σύντροφο (ή συμφωνεί στη χρήση δανεικού σπέρματος) και ότι αμφότεροι είναι άνετοι με τη δημιουργία εμβρύων εκ των προτέρων. Το American Cancer Society σημειώνει ότι η κατάψυξη εμβρύων είναι μια από τις διαθέσιμες επιλογές για γυναίκες πριν τη θεραπεία του καρκίνου, ενώ η κατάψυξη ωαρίων είναι προτιμητέα αν δεν υπάρχει σύντροφος ή αν δεν θέλει η γυναίκα να χρησιμοποιήσει δότη σπέρματος ή να καταψύξει γονιμοποιημένα έμβρυα.

• Σε ειδικές συνθήκες, όπως αναφέρθηκε, αν ένα ζευγάρι (π.χ. σύζυγος στρατιωτικός) κινδυνεύει από συμβάν που μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητα ή τη ζωή ενός εκ των δύο, μπορεί να επιλέξουν την κατάψυξη εμβρύων από κοινού, ώστε να διασφαλίσουν την προοπτική απόκτησης παιδιού στο μέλλον

Νομική απαίτηση: Για να καταψυχθούν (και να παραμείνουν αποθηκευμένα) τα έμβρυα, απαιτείται η συναίνεση τόσο της γυναίκας όσο και του παρόχου του σπέρματος (συνήθως του συντρόφου της ή του δότη). Και οι δύο «γενετικοί γονείς» πρέπει να συμφωνήσουν εγγράφως για το πόσο θα αποθηκευτούν τα έμβρυα, και τι θα γίνει σε διάφορες περιπτώσεις (όπως αν χωρίσουν, αν αποβιώσει ο ένας, κλπ.). Αυτό το θέμα μας οδηγεί στις νομικές και ηθικές πτυχές που θα εξετάσουμε πιο κάτω.

Οφέλη και Περιορισμοί – Κρυοσυντήρηση Ωαρίων

Πλεονεκτήματα της κατάψυξης ωαρίων:

• Αυτονομία και ευελιξία χρόνου: Η γυναίκα μπορεί να καταψύξει τα ωάριά της ανεξάρτητα, χωρίς να χρειάζεται σπέρμα εκείνη τη στιγμή. Αυτό δίνει λύση σε γυναίκες που δεν έχουν σύντροφο ή που δεν είναι έτοιμες να αποκτήσουν παιδί, παρέχοντάς τους περισσότερες επιλογές στο μέλλον. Μπορεί αργότερα να επιλέξει τον κατάλληλο χρόνο και τον κατάλληλο σύντροφο ή δότη για γονιμοποίηση.

• Αποφυγή ηθικών διλημμάτων: Εφόσον δεν δημιουργούνται έμβρυα εκ των προτέρων, δεν προκύπτει το θέμα τι θα γίνει με τυχόν αχρησιμοποίητα έμβρυα στο μέλλον. Για όσους έχουν ηθικές ή θρησκευτικές ανησυχίες σχετικά με τη διάθεση των εμβρύων, η λύση της κατάψυξης ωαρίων είναι πιο απλή και άνετη, καθώς τα ωάρια είναι απλώς κύτταρα, όχι ξεκινήματα ζωής. (Όπως αναφέρθηκε, γυναίκες που δεν ήθελαν να απομείνουν κατεψυγμένα έμβρυα για ηθικούς λόγους, προτιμούν τα ωάρια.)

• Διατήρηση γονιμότητας πριν από θεραπείες: Σε περιπτώσεις καρκίνου ή άλλης νόσου, η κατάψυξη ωαρίων δίνει τη δυνατότητα σε μια νέα γυναίκα να διατηρήσει τη γονιμότητά της χωρίς να χρειάζεται απόφαση για παιδί εκείνη τη στιγμή. Αν δεν υπάρχει σταθερός σύντροφος ή η ίδια δεν επιθυμεί να δημιουργήσει έμβρυο πριν τη θεραπεία, τα ωάρια στην κατάψυξη είναι μια πολύτιμη ασφάλεια.

• Τεχνολογική πρόοδος: Με τις σύγχρονες τεχνικές υαλοποίησης, τα ωάρια ανταποκρίνονται όλο και καλύτερα. Ποσοστό 90-97% των ωαρίων επιβιώνουν μετά την κατάψυξη/απόψυξη με υαλοποίηση, πλησιάζοντας τα ποσοστά των εμβρύων. Αυτό είναι τεράστια πρόοδος σε σχέση με το παρελθόν, όταν η κατάψυξη ωαρίων θεωρείτο πειραματική. Σήμερα, χιλιάδες υγιή μωρά έχουν γεννηθεί από προηγουμένως κατεψυγμένα ωάρια, αποδεικνύοντας την αποτελεσματικότητα της μεθόδου.

Περιορισμοί / μειονεκτήματα της κατάψυξης ωαρίων:

• Χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας ανά ωάριο: Το μεγάλο μειονέκτημα είναι ότι δεν θα επιβιώσουν ούτε θα γονιμοποιηθούν όλα τα ωάρια που καταψύχονται. Για παράδειγμα, όπως εξηγούν οι ειδικοί, αν καταψύξουμε 6 ωάρια, όταν τα αποψύξουμε μπορεί τα 4-5 να επιβιώσουν, ενώ αν ήταν 6 έμβρυα πιθανότατα και τα 6 θα επιβίωναν. Η απώλεια αυτή σημαίνει ότι χρειάζεται να καταψύξουμε αρκετά περισσότερα ωάρια ώστε να εξασφαλίσουμε μια εύλογη πιθανότητα επιτυχίας. Υπολογίζεται ότι περίπου για κάθε 6-7 ωάρια που καταψύχονται, τελικά προκύπτει 1 εμβρυομεταφορά στη μήτρα. Κάθε έμβρυο από αυτά έχει γύρω στο 50% πιθανότητα εμφύτευσης αν η γυναίκα ήταν κάτω των 35 ετών. Άρα, χονδρικά, ένα ωάριο μπορεί να μεταφραστεί σε ~8-15% πιθανότητα για μωρό (μικρό ποσοστό). Με απλά λόγια, η κατάψυξη ωαρίων είναι «παιχνίδι αριθμών»: χρειάζονται αρκετά ωάρια στην «τράπεζα» ώστε οι πιθανότητες να είναι ικανοποιητικές. (Μελέτες δείχνουν ότι για ~70% πιθανότητα να αποκτηθεί ένα παιδί, μια γυναίκα 35 ετών θα πρέπει να έχει καταψύξει ~15 ώριμα ωάρια.)

• Αβεβαιότητα μέχρι το τέλος: Επειδή τα ωάρια είναι αγονιμοποίητα, υπάρχει αβεβαιότητα ως προς την εξέλιξή τους. Δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων αν θα γονιμοποιηθούν επιτυχώς όταν έρθει η ώρα, ούτε αν θα αναπτυχθούν σε υγιή έμβρυα. Αντίθετα, με την κατάψυξη εμβρύων, γνωρίζουμε ότι το ωάριο γονιμοποιήθηκε και ότι το έμβρυο έφτασε σε ένα στάδιο (π.χ. βλαστοκύστη) πριν καταψυχθεί. Εδώ, υπάρχει το βήμα της γονιμοποίησης που μένει να συμβεί στο μέλλον, κάτι που αποτελεί επιπλέον στάδιο (και πιθανό εμπόδιο).

• Ανάγκη για ICSI και εξειδικευμένη εργαστηριακή υποδομή: Τα κατεψυγμένα ωάρια συχνά χρειάζονται την τεχνική ICSI για να γονιμοποιηθούν, όπως προαναφέρθηκε, γεγονός που σημαίνει ότι απαιτείται ένα άρτιο εργαστήριο εξωσωματικής με εμπειρία. Αυτό μπορεί να προσθέσει κόστος και μια επιπλέον διαδικασία (η μικρογονιμοποίηση) στην πορεία της θεραπείας.

• Ψυχολογικός παράγοντας και ψευδής ασφάλεια: Μερικές γυναίκες νιώθουν τόσο ασφαλείς έχοντας κατεψυγμένα ωάρια, που αναβάλλουν επ’ αόριστον την προσπάθεια τεκνοποίησης. Μελέτες δείχνουν ότι μόνο ~20-25% των γυναικών που καταψύχουν ωάρια για κοινωνικούς λόγους επιστρέφουν αργότερα για να τα χρησιμοποιήσουν. Αυτό ίσως οφείλεται στον ψυχολογικό δισταγμό – τα φυλάσσουν ως «ασφάλεια» και διστάζουν να τα καταναλώσουν, από φόβο ότι αν αποτύχουν δεν θα υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο. Είναι σημαντικό λοιπόν να υπάρχει ρεαλιστική συμβουλευτική: η κατάψυξη ωαρίων μειώνει τον κίνδυνο μελλοντικής υπογονιμότητας, δεν τον μηδενίζει.

• Κόστος και πολλαπλοί κύκλοι: Αν χρειάζονται αρκετά ωάρια, μπορεί να απαιτηθούν επαναλαμβανόμενοι κύκλοι διέγερσης και ωοληψίας, κάτι που ανεβάζει το συνολικό κόστος και την επιβάρυνση για τη γυναίκα. Το κόστος ενός κύκλου κατάψυξης ωαρίων (συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων, διαδικασίας και αποθήκευσης) μπορεί να είναι υψηλό, και πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ίσως να χρειαστούν 2 ή 3 κύκλοι για επαρκή αριθμό ωαρίων, ειδικά σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας.

Οφέλη και Περιορισμοί – Κρυοσυντήρηση Εμβρύων

Πλεονεκτήματα της κατάψυξης εμβρύων:

• Υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας ανά προσπάθεια: Γενικά, η κατάψυξη εμβρύων παρουσιάζει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με την κατάψυξη ωαρίων. Τα έμβρυα, έχοντας ήδη περάσει το «φίλτρο» της γονιμοποίησης, είναι πιο ανθεκτικά: σχεδόν όλα τα έμβρυα επιβιώνουν μετά την απόψυξη (σε ποσοστά κοντά στο 90-100% ανάλογα με την ποιότητα). Επιπλέον, τα κατεψυγμένα έμβρυα, μόλις μεταφερθούν, εμφανίζουν ποσοστά εγκυμοσύνης παρόμοια με των φρέσκων εμβρύων. Σύμφωνα με την HFEA, η επιτυχία από κατεψυγμένα έμβρυα είναι συγκρίσιμη με εκείνη από φρέσκα, κάτι που οφείλεται στη βελτίωση των τεχνικών κατάψυξης. Αυτό σημαίνει ότι κάθε έμβρυο που έχουμε στην κατάψυξη έχει μια αρκετά υψηλή πιθανότητα να δώσει εγκυμοσύνη (π.χ. μια νέα γυναίκα μπορεί να έχει ~40-50% πιθανότητα ανά έμβρυο). Εν ολίγοις, χρειάζονται λιγότερα έμβρυα για να επιτευχθεί μια εγκυμοσύνη συγκριτικά με τον αριθμό ωαρίων που θα χρειαζόταν.

• Άμεση αξιολόγηση εμβρυϊκής βιωσιμότητας: Επειδή τα έμβρυα έχουν ήδη αναπτυχθεί μερικές ημέρες, οι γιατροί μπορούν να επιλέξουν τα καλύτερα πριν την κατάψυξη. Το γεγονός ότι ένα έμβρυο έφτασε στο στάδιο π.χ. της βλαστοκύστης υποδηλώνει ότι είναι βιώσιμο, οπότε γνωρίζουμε ότι έχουμε κάτι «χειροπιαστό». Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα (εφόσον το επιθυμεί το ζευγάρι) να γίνει και προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος (PGT) στα έμβρυα πριν την κατάψυξη, ώστε να ελεγχθούν γενετικά. Αυτό μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας ανά μεταφορά (με την επιλογή των υγιέστερων εμβρύων) – μια επιλογή που δεν υφίσταται με τα αγονιμοποίητα ωάρια.

• Λιγότερη αβεβαιότητα στο μέλλον: Με τα κατεψυγμένα έμβρυα, όταν έρθει η ώρα, το μόνο που χρειάζεται είναι να αποψυχθούν και να μεταφερθούν – δεν απαιτείται νέα διαδικασία γονιμοποίησηςούτε εξαρτάται η επιτυχία από μελλοντική ανεύρεση σπέρματος. Αυτό απλουστεύει το μελλοντικό κομμάτι της διαδικασίας. Για παράδειγμα, αν ένα ζευγάρι έχει παγώσει έμβρυα και αργότερα ο σύζυγος αντιμετωπίσει πρόβλημα γονιμότητας ή υγείας, τα έμβρυα είναι ήδη εκεί, έτοιμα προς χρήση.

• Οικονομία κλίμακας σε IVF: Σε ένα πρόγραμμα εξωσωματικής, η ύπαρξη κατεψυγμένων εμβρύων μπορεί να μειώσει το κόστος και την επεμβατικότητα μελλοντικών προσπαθειών. Αν υπάρχει αποθηκευμένο έμβρυο, η γυναίκα δεν χρειάζεται να κάνει ξανά όλες τις ενέσεις ορμονών και ωοληψία – χρησιμοποιεί το κατεψυγμένο έμβρυο. Αυτό όχι μόνο είναι λιγότερο αγχωτικό σωματικά, αλλά και οικονομικά πιο προσιτό (το κόστος μιας εμβρυομεταφοράς είναι πολύ χαμηλότερο από έναν νέο πλήρη κύκλο IVF).

• Κατάλληλο για ζευγάρια με ανδρικό παράγοντα ή άλλες δυσκολίες: Αν ο παράγοντας υπογονιμότητας είναι ανδρικός (π.χ. ο σύζυγος έχει πολύ χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων), η δημιουργία και κατάψυξη εμβρύων εξ αρχής διασφαλίζει ότι το πρόβλημα λύθηκε τη στιγμή της γονιμοποίησης. Δεν χρειάζεται να ανησυχούν αν στο μέλλον η ποιότητα του σπέρματος θα έχει επιδεινωθεί – τα έμβρυα έχουν ήδη δημιουργηθεί και διατηρηθεί.

Περιορισμοί / μειονεκτήματα της κατάψυξης εμβρύων:

• Απαιτεί σύντροφο ή δότη σπέρματος εξαρχής: Η μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι για να καταψυχθούν έμβρυα, πρέπει η γυναίκα να γονιμοποιήσει τα ωάριά της τώρα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται είτε σταθερό σύντροφο πρόθυμο να διαθέσει σπέρμα, είτε να χρησιμοποιήσει δότη σπέρματος. Για μια γυναίκα που είναι μόνη ή που δεν θέλει να πάρει τέτοια απόφαση στην παρούσα φάση, η μέθοδος αυτή δεν είναι ελκυστική. Επίσης, αν μια γυναίκα χρησιμοποιήσει δότη σπέρματος για να δημιουργήσει έμβρυα, ουσιαστικά δεσμεύεται ότι τα μελλοντικά της παιδιά (από αυτά τα έμβρυα) θα έχουν γενετικό πατέρα τον δότη – κάτι που ίσως να μην επιθυμεί, αν π.χ. ελπίζει να βρει μελλοντικό σύντροφο και να αποκτήσουν μαζί παιδί.

• Πολυπλοκότητα νομικής φύσης και συναινέσεων: Ενώ μια γυναίκα έχει τον πλήρη έλεγχο των κατεψυγμένων ωαρίων της, τα κατεψυγμένα έμβρυα ανήκουν από κοινού και στα δύο μέρη (στη γυναίκα και στον άνδρα που έδωσε το σπέρμα). Αυτό εγείρει νομικά ζητήματα: απαιτείται συνεχής συναίνεση και των δύο για την αποθήκευση και χρήση των εμβρύων. Σε περίπτωση που το ζευγάρι χωρίσει ή αλλάξουν γνώμη, μπορεί να προκύψει διαφωνία για την τύχη των εμβρύων. Υπήρξαν περιπτώσεις διεθνώς όπου ένα πρώην ζευγάρι βρέθηκε σε δικαστική διαμάχη για το αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ή πρέπει να καταστραφούν τα έμβρυά τους. Οι νόμοι διαφέρουν: σε πολλές χώρες, αν ένας από τους δύο αποσύρει τη συναίνεσή του, τα έμβρυα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον άλλο. Αυτό σημαίνει ότι τα κατεψυγμένα έμβρυα ενέχουν ένα ρίσκο “μελλοντικής ασυμφωνίας” που δεν υπάρχει με τα ωάρια.

• Ηθικά ζητήματα περί «υπεράριθμων» εμβρύων: Κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται δυσφορία να δημιουργούν περισσότερα έμβρυα απ’ όσα σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν. Αν ένα ζευγάρι καταψύξει πολλά έμβρυα και με τον καιρό αποκτήσει τα παιδιά που θέλει, μπορεί να βρεθεί μπροστά στο δίλημμα: τι θα κάνει με τα εναπομείναντα έμβρυα; Οι επιλογές είναι είτε η απόψυξη και καταστροφή τους, είτε η δωρεά σε άλλα άτεκνα ζευγάρια, είτε η δωρεά για επιστημονική έρευνα. Όλες αυτές οι αποφάσεις έχουν ηθικό βάρος – για μερικούς, τα έμβρυα θεωρούνται αρχή της ζωής, οπότε η καταστροφή τους δεν είναι εύκολη απόφαση. Ακόμα και η δωρεά σε άλλο ζευγάρι (που επιτρέπει να γεννηθεί ένα παιδί με βιολογικό υλικό των αρχικών γονέων) δεν είναι για όλους αποδεκτή. Συνεπώς, η κατάψυξη εμβρύων μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματικά/ηθικά διλήμματα στο μέλλον, αν υπάρχουν πλεονάζοντα έμβρυα.

• Διαδικαστικά θέματα χρόνου: Σε μια περίπτωση π.χ. μιας γυναίκας με καρκίνο που χρειάζεται άμεσα θεραπεία, η δημιουργία εμβρύων μπορεί να καθυστερήσει την έναρξη της αντικαρκινικής θεραπείας. Αν δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για διέγερση ωοθηκών και γονιμοποίηση (2-3 εβδομάδες), ίσως η επιλογή αυτή να μην είναι εφικτή. (Σε τέτοιες περιπτώσεις, υπάρχει η λύση της κατάψυξης ωοθηκικού ιστού – εκτός πλαισίου του παρόντος άρθρου.) Γενικά όμως, τόσο η κατάψυξη ωαρίων όσο και εμβρύων απαιτούν περίπου τον ίδιο χρόνο προετοιμασίας.

• Κόστος: Το κόστος της κατάψυξης εμβρύων είναι παρόμοιο με της κατάψυξης ωαρίων, με τη διαφορά ότι περιλαμβάνει και την εργαστηριακή διαδικασία της γονιμοποίησης. Δηλαδή, το ζευγάρι επιβαρύνεται με το κόστος ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης μέχρι το στάδιο της καλλιέργειας των εμβρύων, και επιπλέον το κόστος της κατάψυξης/αποθήκευσης. Εάν γίνουν μεταφορές των εμβρύων αργότερα, αυτές επίσης έχουν ένα κόστος ανά κύκλο. Παρά ταύτα, όπως αναφέρθηκε, μπορεί να εξοικονομηθούν χρήματα μακροπρόθεσμα αν πολλαπλές προσπάθειες επιτευχθούν από έναν μόνο κύκλο ωοληψίας.

Νομικές και Ηθικές Διαφορές

Οι δύο μέθοδοι, εκτός από τις βιολογικές διαφορές, διαφέρουν σημαντικά και σε νομικό/ηθικό επίπεδο:

• Συναίνεση και ιδιοκτησία γενετικού υλικού: Στην κρυοσυντήρηση ωαρίων, η γυναίκα είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης των κυττάρων της και έχει την απόλυτη ευχέρεια να αποφασίσει τι θα τα κάνει. Μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για δική της τεκνοποίηση, να τα δωρίσει (αν το επιθυμεί) ή να τα καταστρέψει, σύμφωνα με τις επιθυμίες της και το νομικό πλαίσιο. Στην κρυοσυντήρηση εμβρύων, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα: όπως αναφέρθηκε, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και των δύο εμπλεκόμενων (της γυναίκας και του άνδρα που έδωσε το σπέρμα) για οποιαδήποτε χρήση ή και παράταση αποθήκευσης των εμβρύων. Τα έντυπα συναίνεσης συνήθως προβλέπουν τι θα συμβεί σε περίπτωση που το ζευγάρι χωρίσει, σε περίπτωση θανάτου κάποιου ή λήξης του διαστήματος αποθήκευσης. Οι αποφάσεις αυτές πρέπει να ληφθούν εκ των προτέρων. Αν ένας εκ των δύο αλλάξει άποψη αργότερα, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ότι τα έμβρυα μένουν νομικά μπλοκαρισμένα. Για παράδειγμα, αν ο σύντροφος δεν επιτρέψει τη χρήση, η γυναίκα δεν μπορεί μονομερώς να εμφυτεύσει το έμβρυο στη μήτρα της. Αυτό το νομικό καθεστώς προστατεύει και τους δύο γονείς, αλλά ταυτόχρονα ενέχει ρίσκο: τα έμβρυα μπορεί να μην αξιοποιηθούν ποτέ, αν δεν υπάρχει κοινή απόφαση.

• Διάρκεια αποθήκευσης και νομοθεσία: Οι νόμοι ποικίλουν από χώρα σε χώρα σχετικά με το πόσο μπορούν να διατηρηθούν κατεψυγμένα ωάρια ή έμβρυα. Σε πολλές χώρες υπήρχαν όρια (π.χ. 10 έτη στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι πρόσφατα), τα οποία όμως αλλάζουν. Σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, τόσο για τα ωάρια όσο και για τα έμβρυα, η αποθήκευση μπορεί να φτάσει μέχρι 55 χρόνια, αρκεί να ανανεώνεται η συναίνεση των ενδιαφερομένων κάθε 10ετία. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως δεν υπάρχει διαφορά στο πόσο μπορούν να φυλαχτούν τα ωάρια ή τα έμβρυα – η διαφορά είναι ότι για τα έμβρυα χρειάζεται συγκατάθεση και των δύο (και να κρατούν επαφή με την κλινική για τις ανανεώσεις), ενώ για τα ωάρια η γυναίκα μόνη της.

• Ηθικές αντιλήψεις: Όπως ήδη αγγίξαμε, υπάρχουν ηθικές διαφοροποιήσεις. Ορισμένοι θεωρούν ότι ένα έμβρυο σε στάδιο λίγων κυττάρων έχει δυνητικά ηθική υπόσταση ως αρχόμενο ανθρώπινο ον. Για αυτούς, η δημιουργία και η πιθανή καταστροφή εμβρύων είναι ηθικό ζήτημα. Αντίθετα, ένα απλό ωάριο (ή ένα σπερματοζωάριο) δεν φέρει τέτοιο βάρος – είναι απλώς ένα κύτταρο, όχι ένα γονιμοποιημένο έμβρυο. Επομένως, όσοι έχουν αντιρρήσεις επί της αρχής σχετικά με την εξωσωματική γονιμοποίηση και την τύχη των εμβρύων, πιθανώς θα προτιμούσαν την κρυοσυντήρηση ωαρίων για να αποφύγουν αυτό το ζήτημα. Άλλοι πάλι δεν έχουν τέτοιους ενδοιασμούς και τους ενδιαφέρει πρωτίστως το τι τους δίνει μεγαλύτερη πιθανότητα να αποκτήσουν παιδί. Σε αυτούς, τα ηθικά θέματα μπορεί να μην βαραίνουν τόσο, ωστόσο πρέπει κι εκείνοι να σκεφτούν εκ των προτέρων τί θα έκαναν αν έμεναν έμβρυα αχρησιμοποίητα.

• Δωρεά και εναλλακτική χρήση: Σε νομικό πλαίσιο, τόσο τα ωάρια όσο και τα έμβρυα μπορούν (μετά από συγκατάθεση) να δωρηθούν είτε σε άλλα άτομα για αναπαραγωγικούς σκοπούς, είτε για έρευνα. Ωστόσο, οι προϋποθέσεις διαφέρουν: η δωρεά εμβρύων σημαίνει ότι ένα άλλο ζευγάρι μπορεί να αποκτήσει παιδί που γενετικά είναι παιδί των δοτών – κάτι που νομικά και ηθικά αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τη δωρεά ωαρίων (ή σπέρματος). Συχνά απαιτείται ανωνυμία και ειδικές διαδικασίες συμβουλευτικής για τη δωρεά εμβρύων. Για τα ωάρια, οι διαδικασίες αυτές είναι περισσότερο καθιερωμένες (καθώς η δωρεά ωαρίων είναι συνηθισμένη πρακτική), ενώ η δωρεά εμβρύων είναι λιγότερο συχνή και κάπως πιο «ευαίσθητη». Σε κάθε περίπτωση, η γυναίκα που καταψύχει ωάρια διατηρεί την επιλογή αργότερα να τα δωρίσει αν δεν τα χρειάζεται, ενώ ένα ζευγάρι με κατεψυγμένα έμβρυα πρέπει και οι δύο να συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο.

Συνοπτικά, από νομική/ηθική σκοπιά, η κρυοσυντήρηση ωαρίων προσφέρει μεγαλύτερη απλότητα και έλεγχο από πλευράς της γυναίκας, ενώ η κρυοσυντήρηση εμβρύων απαιτεί κοινές αποφάσεις και φέρει πιο πολύπλοκες προεκτάσεις σε περίπτωση αλλαγών στις σχέσεις ή στις επιθυμίες.

Ποσοστά Επιτυχίας και Παράγοντες που τις Επηρεάζουν

Επιβίωση στην κατάψυξη: Με τις σύγχρονες μεθόδους, τα ποσοστά επιβίωσης τόσο των ωαρίων όσο και των εμβρύων μετά την απόψυξη είναι πολύ υψηλά, αλλά των εμβρύων εξακολουθούν να είναι ελαφρώς καλύτερα. Όπως είδαμε, με την υαλοποίηση, περίπου 9 στα 10 έμβρυα επιβιώνουν άθικτα. Τα ωάρια, όντας πιο ευαίσθητα κύτταρα (μεγαλύτερα και με περισσότερο νερό), έχουν ελαφρώς χαμηλότερα ποσοστά – όμως και πάλι, με καλό εργαστήριο, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (άνω του 80-90%) των ωαρίων επιβιώνει την απόψυξη. Η διαφορά αυτή σημαίνει ότι εκ των πραγμάτων, αν καταψύξουμε π.χ. 10 ωάρια και 10 έμβρυα, ενδέχεται 1-2 ωάρια να μην αντέξουν, ενώ τα περισσότερα (αν όχι όλα) τα έμβρυα θα είναι αξιοποιήσιμα. Πρόκειται όμως για μέσους όρους – η πραγματική έκβαση εξαρτάται από την ποιότητα του εργαστηρίου, το πρωτόκολλο κατάψυξης και τους ίδιους τους βιολογικούς παράγοντες των ωαρίων/εμβρύων.

Ποσοστά εγκυμοσύνης και γέννησης: Στην ουσία, αυτό που ενδιαφέρει είναι πόσες πιθανότητες έχουμε να αποκτήσουμε παιδί από το κατεψυγμένο υλικό. Εδώ, επηρεάζουν πολλοί παράγοντες, με κυριότερο την ηλικία της γυναίκας τη στιγμή της κατάψυξης.

• Ηλικία: Αυτός είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας. Όσο νεότερη είναι η γυναίκα όταν καταψύχει ωάρια ή έμβρυα, τόσο υψηλότερη η πιθανότητα μελλοντικής επιτυχίας. Για παράδειγμα, ωάρια που καταψύχθηκαν στα 25-30 έτη έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να οδηγήσουν σε ένα υγιές μωρό απ’ ό,τι ωάρια καταψυγμένα στα 40. Οι λόγοι είναι η καλύτερη ποιότητα και το χαμηλότερο ποσοστό γενετικών ανωμαλιών στα ωάρια των νεότερων γυναικών. Στην πράξη, οι ειδικοί συνιστούν εφόσον υπάρχει η δυνατότητα, η κρυοσυντήρηση ωαρίων να γίνεται πριν τα 35, ιδανικά γύρω στα 30, για να έχει ουσιαστικές πιθανότητες επιτυχίας. Μετά τα 38-40, τα ποσοστά επιτυχίας φθίνουν σημαντικά. (Σημείωση: φυσικά, η ηλικία παίζει ρόλο και στην κατάψυξη εμβρύων, αφού και εκεί τα ωάρια προέρχονται από τη γυναίκα – απλώς στα έμβρυα έχουμε ήδη ένα «φίλτρο» όπου δεν θα δημιουργηθούν καν έμβρυα από μη βιώσιμα ωάρια.)

Επιπλέον, έχει σημασία και η ηλικία κατά τη χρήση: αν μια γυναίκα καταψύξει ωάρια στα 30 αλλά τα χρησιμοποιήσει στα 45, ενώ τα ωάρια διατηρούν την 30άρα δυναμική τους, η μήτρα της 45χρονης έχει πλέον μικρότερη δεκτικότητα. Μετά τα 50 έτη, πολλοί γιατροί δεν συνιστούν την κύηση με δικά σου έμβρυα, καθώς η μήτρα και ο οργανισμός γερνούν και αυξάνονται οι επιπλοκές. Έτσι, ακόμα και αν το γενετικό υλικό είναι νεανικό, υπάρχει ένα όριο ηλικίας (συχνά 50-55 ετών ως ανώτατο για απόπειρα εγκυμοσύνης με εξωσωματική) που τίθεται για λόγους υγείας.

• Αριθμός ωαρίων/εμβρύων: Όπως αναλύθηκε, η ποσότητα επηρεάζει την πιθανότητα επιτυχίας. Για ωάρια, τα ποσοστά γέννησης ανά ωάριο είναι μονοψήφια (μερικά τοις εκατό). Γι’ αυτό χρειάζεται να καταψυχθεί ικανοποιητικός αριθμός. Για έμβρυα, το ποσοστό ανά έμβρυο είναι πολύ υψηλότερο (π.χ. 30-50% ή και παραπάνω αναλόγως ηλικίας), οπότε ακόμα και λίγα έμβρυα μπορεί να αρκούν. Σε κάθε περίπτωση, όσο περισσότερα διαθέσιμα ωάρια ή έμβρυα έχει κανείς, τόσο καλύτερες οι πιθανότητες στο τέλος. Οι κλινικές συμβουλεύουν να βλέπει κανείς τα στατιστικά: για παράδειγμα, η HFEA συστήνει στις ενδιαφερόμενες να εξετάζουν τα ποσοστά επιτυχίας σε γυναίκες της ηλικίας τους και να κατανοούν ότι ίσως απαιτούνται παραπάνω του ενός κύκλοι για ένα καλό αποτέλεσμα.

• Ποιότητα σπέρματος: Στην περίπτωση των ωαρίων, ένα επιπλέον άγνωστο είναι η ποιότητα του σπέρματος που θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον. Αν ο μελλοντικός σύντροφος έχει προβλήματα γονιμότητας, αυτό μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των ωαρίων να γονιμοποιηθούν ή την ποιότητα των εμβρύων. Στα κατεψυγμένα έμβρυα, αυτός ο παράγοντας έχει ήδη ληφθεί υπόψη κατά τη δημιουργία τους (αν υπήρχε πρόβλημα σπέρματος, ίσως χρησιμοποιήθηκε ICSI). Πάντως, οι σύγχρονες τεχνικές μπορούν να ξεπεράσουν πολλά θέματα (ICSI για ανδρικό παράγοντα, γενετικός έλεγχος για επιλογή καλών εμβρύων κ.λπ.).

• Ρυθμός εμφύτευσης και αποβολών: Ακόμη και μετά τη μεταφορά ενός καλού εμβρύου, δεν είναι εγγυημένο ότι θα εμφυτευτεί στη μήτρα και θα εξελιχθεί σε μωρό. Οι πιθανότητες εμφύτευσης κυμαίνονται (π.χ. ~35-50% σε νεότερες ηλικίες). Επίσης, υπάρχει πάντα η πιθανότητα αποβολής. Το γενικό ποσοστό αποβολών σε όλες τις εγκυμοσύνες είναι ~15%, οπότε όχι όλα τα θετικά τεστ οδηγούν σε γέννηση. Αυτό ισχύει τόσο για φυσικές συλλήψεις όσο και για εξωσωματικές, και εξαρτάται πολύ από την ηλικία (υψηλότερο ποσοστό αποβολών σε μεγαλύτερες ηλικίες λόγω χρωμοσωμικών ανωμαλιών). Εν τέλει, το “take-home baby rate” – το ποσοστό να πάρει μια γυναίκα μωρό στο σπίτι – είναι χαμηλότερο από τα ποσοστά αρχικής επιτυχίας, γι’ αυτό χρειάζεται ρεαλιστική ενημέρωση.

• Εμπειρία κλινικής: Ένας πρακτικός παράγοντας είναι η εμπειρία του κέντρου εξωσωματικής. Οι ενδιαφερόμενες καλό είναι να επιλέγουν κέντρα με εμπειρία σε κρυοσυντήρηση ωαρίων/εμβρύων και να ζητούν τα ποσοστά επιτυχίας τους ανά ηλικία. Η εργαστηριακή τεχνογνωσία (για σωστή υαλοποίηση και απόψυξη) είναι κρίσιμη, ιδιαίτερα για τα ωάρια που είναι απαιτητικά στη διαχείριση. Ένα έμπειρο κέντρο θα μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες επιβίωσης και επιτυχίας.

Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι η κατάψυξη εμβρύων ήταν παραδοσιακά πιο αποτελεσματική, όμως η διαφορά με τα ωάρια έχει μειωθεί δραστικά στην εποχή της υαλοποίησης. Ο Αμερικανικός Σύλλογος Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM) έχει άρει από το 2012 τον χαρακτηρισμό «πειραματική» για την κατάψυξη ωαρίων, θεωρώντας την πλέον καθιερωμένη πρακτική. Μεγάλες αναδρομικές μελέτες δεν βρήκαν καμία αύξηση σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες, γενετικές δυσμορφίες ή αναπτυξιακές καθυστερήσεις στα παιδιά που γεννήθηκαν από κατεψυγμένα ωάρια σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Με απλά λόγια, ένα παιδί που θα γεννηθεί από ωάριο ή έμβρυο που ήταν στην κατάψυξη είναι το ίδιο υγιές όπως και αν είχε συλληφθεί με τον φυσιολογικό τρόπο – δεν υπάρχει ένδειξη κινδύνου για την υγεία του παιδιού λόγω της κρυοσυντήρησης. Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό και για τις δύο μεθόδους.

Πιθανές Παρενέργειες και Ιατρικοί Κίνδυνοι

Η διαδικασία κρυοσυντήρησης, είτε ωαρίων είτε εμβρύων, περιλαμβάνει βήματα επεμβατικά (ορμονική διέγερση, ωοληψία) και ενέχει κάποιους ιατρικούς κινδύνους. Ευτυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ήπιοι και διαχειρίσιμοι, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε τα εξής:

• Παρενέργειες ορμονικής διέγερσης: Κατά τη λήψη των φαρμάκων για τη διέγερση των ωοθηκών (γονιδοτροπίνες), πολλές γυναίκες βιώνουν συμπτώματα όπως φούσκωμα στην κοιλιά, ευαισθησία στις ωοθήκες, μεταβολές στη διάθεση, κόπωση. Αυτά είναι συνήθως ήπια και προσωρινά. Μετά την ωοληψία, μπορεί να υπάρχει ήπιος πόνος ή ενόχληση για μερικές ημέρες.

• Σύνδρομο Υπερδιέγερσης Ωοθηκών (OHSS): Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ανταπόκριση στις ορμόνες είναι υπερβολική και οι ωοθήκες διογκώνονται υπερβολικά. Αυτό μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο ωοθηκικό υπερδιεγερτικό σύνδρομο. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονο φούσκωμα, ναυτία, δυσφορία και σε σοβαρές περιπτώσεις υγρό στην κοιλιά και αναπνευστική δυσκολία. Το σοβαρό OHSS είναι σπάνιο (ιδίως με τα σύγχρονα πρωτόκολλα «ήπιας διέγερσης» και πρόληψης με φάρμακα), αλλά όταν συμβεί μπορεί να είναι δυνητικά επικίνδυνο και χρειάζεται νοσηλεία. Ευτυχώς, οι γιατροί λαμβάνουν μέτρα για να το αποφύγουν και παρακολουθούν στενά τη γυναίκα κατά τη διέγερση.

• Κίνδυνοι από την ωοληψία: Η ίδια η διαδικασία λήψης των ωαρίων γίνεται με μια βελόνα μέσω του κόλπου υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση. Γίνεται υπό μέθη ή ελαφρά αναισθησία και διαρκεί λίγα λεπτά. Είναι γενικά ασφαλής. Ωστόσο, κάθε επεμβατική πράξη έχει μικρούς κινδύνους: πιθανότητα μόλυνσης, αιμορραγίας ή τραυματισμού παρακείμενων οργάνων (π.χ. πολύ σπάνια μπορεί να τραυματιστεί κάποιο αγγείο ή το έντερο). Τα ποσοστά τέτοιων επιπλοκών είναι πολύ χαμηλά. Συχνότερα, η γυναίκα ίσως αισθανθεί κράμπες ή ήπιο πόνο μετά την ωοληψία, που αντιμετωπίζεται με απλά παυσίπονα.

• Εμβρυομεταφορά: Η μεταφορά των εμβρύων στη μήτρα (για όσες θα χρησιμοποιήσουν τα κατεψυγμένα έμβρυα ή τα γονιμοποιημένα ωάρια αργότερα) είναι μια απλή, ανώδυνη διαδικασία χωρίς αναισθησία, οπότε δεν ενέχει σωματικούς κινδύνους. Ο μόνος κίνδυνος της επιτυχίας θα μπορούσε να είναι μια πολύδυμη κύηση αν μεταφερθούν πάνω από ένα έμβρυα. Πλέον όμως, για να αποφευχθεί αυτό, συνιστάται στις περισσότερες περιπτώσεις η μεταφορά ενός μόνο εμβρύου (elective single embryo transfer), ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος διδύμων ή τριδύμων και των σχετικών επιπλοκών. Έτσι, ο κίνδυνος πολύδυμης κύησης έχει μειωθεί δραστικά στις σύγχρονες πρακτικές.

• Εγκυμοσύνη σε μεγαλύτερη ηλικία: Ένας παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι εάν η εγκυμοσύνη επιτευχθεί σε προχωρημένη ηλικία της μητέρας (π.χ. στα 45-50), υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι επιπλοκών στην κύηση για την μητέρα (υπέρταση, διαβήτης κύησης, προεκλαμψία) και για το μωρό (πρόωρος τοκετός, χαμηλό βάρος γέννησης). Αυτό δεν σχετίζεται με την κρυοσυντήρηση καθαυτή, αλλά είναι κάτι που συμβαδίζει με την απόφαση για αναβολή της τεκνοποίησης. Γι’ αυτό, οι γιατροί παρακολουθούν στενά τις εγκυμονούσες μεγαλύτερης ηλικίας και μπορεί να συστήσουν κάποιους επιπλέον ελέγχους.

• Ψυχολογική επίπτωση: Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι όλη η διαδικασία – από την απόφαση της κατάψυξης, την αγωνία των αποτελεσμάτων, μέχρι την αναμονή της μελλοντικής χρήσης – μπορεί να είναι συναισθηματικά φορτισμένη. Πολλές γυναίκες αισθάνονται ανακούφιση και αισιοδοξία όταν καταψύχουν ωάρια/έμβρυα (σαν να έχουν «ασφάλεια»), αλλά και άγχος για το αν θα πετύχουν τελικά. Επίσης, όταν έρθει η στιγμή της χρήσης, υπάρχει έντονο στρες για το αν θα «δουλέψει». Η υποστήριξη από ειδικούς ψυχικής υγείας ή ομάδες υποστήριξης γονιμότητας μπορεί να βοηθήσει σημαντικά.

• Μακροπρόθεσμη ασφάλεια: Όπως προαναφέραμε, τα δεδομένα μέχρι σήμερα είναι καθησυχαστικά όσον αφορά την υγεία των παιδιών που γεννιούνται από κατεψυγμένα ωάρια/έμβρυα. Δεν έχει βρεθεί αυξημένος κίνδυνος συγγενών ανωμαλιών ή προβλημάτων υγείας στα παιδιά αυτά. Επίσης, η διαδικασία κατάψυξης καθεαυτή δεν φαίνεται να επηρεάζει τη γενετική σύσταση του υλικού. Φυσικά, οι επιστήμονες συνεχίζουν να παρακολουθούν τα αποτελέσματα καθώς η πρακτική επεκτείνεται, αλλά μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά.

Τελικά, ο μεγαλύτερος “κίνδυνος” αυτών των μεθόδων είναι να μην αποδώσουν καρπούς – δηλαδή να επενδύσει μια γυναίκα χρόνο, χρήμα και ελπίδες, αλλά να μην καταφέρει να αποκτήσει παιδί. Δυστυχώς, αυτό μπορεί να συμβεί, ιδίως αν τα ωάρια καταψυχθούν σε μεγαλύτερη ηλικία ή αν ο αριθμός τους είναι περιορισμένος. Οι κλινικοί τονίζουν ότι πρέπει κανείς να προσέρχεται με ρεαλιστικές προσδοκίες: η κρυοσυντήρηση είναι ένα ισχυρό εργαλείο που αυξάνει τις πιθανότητες τεκνοποίησης στο μέλλον, δεν αποτελεί εγγύηση. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η HFEA, η μέθοδος βελτιώνεται συνεχώς αλλά «σε καμία περίπτωση δεν εγγυάται την απόκτηση μωρού».

Συγκριτικός Πίνακας: Κρυοσυντήρηση Ωαρίων vs Κρυοσυντήρηση Εμβρύων

(Σημ.: Τα αριθμητικά ποσοστά είναι γενικεύσεις και μπορεί να διαφέρουν ανά περίπτωση. Η ηλικία της γυναίκας, η αιτία υπογονιμότητας και η ποιότητα του εργαστηρίου επηρεάζουν έντονα τα αποτελέσματα.)

Συμπέρασμα – Ποια Μέθοδο να Επιλέξω;

Δεν υπάρχει μια «μία λύση που ταιριάζει σε όλους». Η επιλογή μεταξύ κρυοσυντήρησης ωαρίων και εμβρύων εξαρτάται από τις ατομικές περιστάσεις, τις προτεραιότητες και τις πεποιθήσεις κάθε γυναίκας (και κάθε ζευγαριού):

• Εάν είστε ανύπαντρη γυναίκα στα 20s ή 30s σας και θέλετε να αναβάλετε τη μητρότητα μέχρι να είστε έτοιμη (ή μέχρι να βρείτε τον κατάλληλο σύντροφο), η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι πιθανότατα η πιο κατάλληλη επιλογή. Θα διατηρήσετε την ανεξαρτησία σας και δεν θα χρειαστεί να πάρετε αποφάσεις που αφορούν άλλον άνθρωπο αυτή τη στιγμή. Να θυμάστε όμως ότι όσο νωρίτερα, τόσο καλύτερα όσον αφορά την ηλικία – μην την αναβάλετε υπερβολικά, γιατί η αποτελεσματικότητα μειώνεται όσο μεγαλώνουμε.

• Εάν είστε μέρος ενός ζευγαριού και αντιμετωπίζετε πιθανότητα υπογονιμότητας στο μέλλον (για παράδειγμα λόγω ιατρικών θεραπειών ή απλώς θέλετε να διασφαλίσετε μελλοντικές προσπάθειες), τότε η κατάψυξη εμβρύων ίσως είναι προτιμότερη. Έχει ελαφρώς καλύτερα αποτελέσματα και σας εξασφαλίζει ότι έχετε ήδη «έτοιμα» έμβρυα όταν τα χρειαστείτε. Φυσικά, πρέπει και οι δύο να είστε σύμφωνοι και να συζητήσετε τα νομικά/ηθικά ζητήματα εκ των προτέρων (π.χ. να υπογράψετε τι θα γίνει με τα έμβρυα σε διάφορες περιπτώσεις).

• Εάν έχετε ηθικές ενστάσεις για τη δημιουργία εμβρύων που μπορεί να μην χρησιμοποιηθούν, τότε η κρυοσυντήρηση ωαρίων σας επιτρέπει να αποφύγετε αυτό το πρόβλημα. Από την άλλη, αν η προτεραιότητά σας είναι η μέγιστη πιθανότητα επιτυχίας και έχετε διαθέσιμο σύντροφο, η κατάψυξη εμβρύων σας δίνει ένα προβάδισμα.

Είναι σημαντικό να έχετε αναλυτική συζήτηση με τον γιατρό σας ή έναν ειδικό γονιμότητας  – Ο καλύτερος γυναικολόγος στην Ελλάδα – πριν πάρετε απόφαση. Εκείνος/η θα αξιολογήσει την ηλικία σας, το ιατρικό ιστορικό, τα αποθέματα ωαρίων (AMH/ανάλυση ωοθηκικής εφεδρείας) και θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις πιθανότητες επιτυχίας και το κόστος. Όπως τονίζει και η Mayo Clinic, πρέπει να ζυγίσετε όλα τα δεδομένα και να κατανοήσετε ότι καμία μέθοδος δεν εγγυάται την απόκτηση παιδιού – αλλά και ότι καμία μέθοδος δεν αποκλείει την πιθανότητα, αντιθέτως την ενισχύει.

Τόσο η κρυοσυντήρηση ωαρίων όσο και εμβρύων είναι θαυμαστά επιτεύγματα της επιστήμης που έχουν ήδη βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους να κάνουν οικογένεια όταν αλλιώς δεν θα μπορούσαν. Με σωστή ενημέρωση, ρεαλιστικές προσδοκίες και υποστήριξη από τους ειδικούς – Καλύτεροι Γυναικολόγοι σε Αθήνα & Θεσσαλονίκη – μπορείτε να επιλέξετε την οδό που ταιριάζει καλύτερα στη δική σας ζωή και αξίες. Η διατήρηση της γονιμότητας είναι πλέον στα χέρια μας – το κλειδί είναι να τη χρησιμοποιήσουμε σοφά και έγκαιρα, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα.