Περιοδοντίτιδα: Συμπτώματα, Αίτια, Διάγνωση και Θεραπεία

Η περιοδοντίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του περιοδοντίου (των ιστών που στηρίζουν τα δόντια) και συχνά αποτελεί εξέλιξη της ήπιας ουλίτιδας. Στην ουλίτιδα, φλεγμαίνει μόνο ο μαλακός ιστός των ούλων – είναι αναστρέψιμη νόσος εφόσον αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Αντίθετα, στην περιοδοντίτιδα η φλεγμονή προχωρά «σε βάθος», προσβάλλοντας και το κόκαλο (οστό) που συγκρατεί τα δόντια. Καθώς επιδεινώνεται, σχηματίζονται βαθιές «τσέπες» (περιοδοντικοί θυλάκοι) μεταξύ δοντιών και ούλων, με αποτέλεσμα οστική απορρόφηση και χαλάρωση των δοντιών. Τα δόντια μπορεί να κουνιούνται ή ακόμη να απαιτείται εξαγωγή τους.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Η βασική αιτία της περιοδοντικής νόσου είναι η μικροβιακή πλάκα που συσσωρεύεται στα δόντια. Η πλάκα – ένα λεπτό στρώμα βακτηρίων – σταδιακά σκληραίνει σε πέτρα (τρυγία) εφόσον δεν απομακρύνεται τακτικά με βούρτσισμα. Τα βακτήρια της πλάκας απελευθερώνουν τοξίνες που ερεθίζουν τα ούλα, προκαλώντας φλεγμονή (ουλίτιδα) και στη συνέχεια περιοδοντίτιδα.

Παράγοντες που αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ή επιδείνωσης της περιοδοντίτιδας περιλαμβάνουν:

• Κακή στοματική υγιεινή (ανεπάρκης βούρτσισμα και νήμα).

• Κάπνισμα και χρήση καπνού. Το κάπνισμα μειώνει την ανοσία των ούλων και επιδεινώνει τη φλεγμονή.

• Διαβήτης. Οι διαβητικοί ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο περιοδοντίτιδας, ενώ οι υψηλές τιμές σακχάρου επιδεινώνουν τις συνέπειές της.

• Γενετική προδιάθεση. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό περιοδοντικής νόσου έχουν πιθανότητα να εκδηλώσουν πιο σοβαρή πορεία.

• Ηλικία. Η πιθανότητα εμφάνισης περιοδοντίτιδας αυξάνει με την ηλικία – περίπου το 50% των ατόμων άνω των 30 ετών πάσχει από κάποιο βαθμό περιοδοντικής νόσου.

• Ορμονικές αλλαγές (π.χ. εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση) που καθιστούν τα ούλα πιο ευαίσθητα.

• Καταστολή ανοσοποιητικού συστήματος ή χρόνιες παθήσεις (π.χ. HIV/λευχαιμία, ρευματοειδής αρθρίτιδα, νόσος Crohn).

• Συγκεκριμένα φάρμακα (αντιϋπερτασικά, αντιεπιληπτικά κ.ά.) και κακές προσθετικές εργασίες (κοιλότητες κάτω από στεφάνες/γέφυρες) που δυσχεραίνουν τον καθαρισμό.

Σε όλους αυτούς τους παράγοντες υπεισέρχονται ορισμένες καλοήθεις μεταβολές (π.χ. εγκυμοσύνη, ήπια ενδοκρινολογικά προβλήματα) που μπορούν να επιδεινώσουν τη φλεγμονή των ούλων. Συχνά η περιοδοντίτιδα σχετίζεται με συστηματικές νόσους – για παράδειγμα, υπάρχει συσχέτιση με καρδιαγγειακά προβλήματα, εγκεφαλικά επεισόδια και αρτηριακή υπέρταση.

Στάδια της περιοδοντίτιδας

Η περιοδοντική νόσος εξελίσσεται σταδιακά και συνήθως κατατάσσεται σε τρία επίπεδα βαρύτητας:

• Ήπια (πρώιμο στάδιο): Τα ούλα είναι ελαφρώς κόκκινα και πρησμένα, αιμορραγούν εύκολα κατά το βούρτσισμα, και εμφανίζεται κακοσμία Δεν υπάρχει σημαντική απώλεια οστού και τα δόντια παραμένουν σταθερά.

• Μέτρια: Η φλεγμονή επεκτείνεται βαθύτερα· τα ούλα υποχωρούν ελαφρά, σχηματίζονται πιο βαθιές περιοδοντικές θήκες και μπορεί να παρατηρηθεί ελαφρά κινητικότητα των δοντιών. Η απώλεια οστού γίνεται ορατή στις ακτινογραφίες.

• Προχωρημένη (σοβαρή): Εκτεταμένη απώλεια οστού (>5–6 mm βάθος θυλάκων) με βαθιές «τσέπες» και έντονη χαλάρωση των δοντιών. Τα δόντια μπορεί να αλλάζουν θέση ή να απαιτούν εξαγωγή, ενώ είναι σύνηθες να σχηματίζονται περιοδοντικά αποστήματα (συλλογή πύου).

Για τον κλινικό σχεδιασμό της θεραπείας, ο οδοντίατρος ταξινομεί τη νόσο ως ήπια, μέτρια ή σοβαρή με βάση την απώλεια οστού και τη φλεγμονή. Σε ήπια μορφή συνήθως επαρκεί συντηρητική αντιμετώπιση, ενώ στις σοβαρές περιπτώσεις απαιτούνται επεμβατικές θεραπείες.

Συμπτώματα περιοδοντίτιδας

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι φανερά ή ελάχιστα, ανάλογα με το στάδιο. Κοινά σημάδια που πρέπει να αναγνωρίσετε είναι:

• Αιμορραγία των ούλων: Ούλα που αιμορραγούν εύκολα κατά το βούρτσισμα ή/και αυτόματα.

• Κόκκινα, διογκωμένα ή ευαίσθητα ούλα: Οι ιστοί των ούλων είναι κόκκινοι ή μωβ και πρησμένοι.

• Κακοσμία στόματος: Δυσάρεστη αναπνοή που δεν εξαφανίζεται μετά το βούρτσισμα.

• Υποχώρηση ούλων: Τα δόντια φαίνονται «μακρύτερα» καθώς τα ούλα απομακρύνονται από τη βάση τους. Η έκθεση μέρους της ρίζας μπορεί να προκαλεί ευαισθησία (πόνο σε θερμό/ψυχρό ή γλυκό/όξινο).

• Κινητικότητα δοντιών: Αίσθηση ότι τα δόντια λικνίζονται ή αλλάζουν θέση μέσα στην άρθρωση.

• Πόνος ή δυσφορία: Αν και συχνά η νόσος εξελίσσεται χωρίς έντονο πόνο, μπορεί να υπάρχει δυσφορία κατά τη μάσηση.

• Πυώδεις εκκρίσεις: Εμφάνιση πύου ή άσπρης έκκρισης από τους περιοδοντικούς θυλάκους ή σχηματισμός αποστημάτων.

Συχνά η περιοδοντίτιδα εξελίσσεται «σιωπηρά», καθώς δεν πονά έντονα στα πρώτα στάδια. Γι’ αυτό οι τακτικές οδοντιατρικές εξετάσεις είναι κρίσιμες: ο οδοντίατρος μπορεί να ανιχνεύσει πρώιμα τυχόν αύξηση βάθους θυλάκων ή απώλεια οστού, πριν γίνουν αντιληπτά από τον ίδιο τον ασθενή.

Διάγνωση

Η διάγνωση της περιοδοντίτιδας γίνεται από τον οδοντίατρο ή τον περιοδοντολόγο με συνδυασμό εξετάσεων:

• Κλινική εξέταση: Ο οδοντίατρος εξετάζει τα ούλα για ερυθρότητα, οίδημα και άλλες ενδείξεις φλεγμονής. Με ειδικό περιοδοντικό καθετήρα μετρά το βάθος των θυλάκων γύρω από κάθε δόντι. Θύλακες βάθους άνω των 4 mm θεωρούνται ύποπτοι για περιοδοντίτιδα.

• Ακτινογραφίες: Πανοραμικές ή περιοδοντικές ακτινογραφίες αξιολογούν την έκταση της απώλειας οστού γύρω από τα δόντια. Τα ακτινολογικά ευρήματα επιβεβαιώνουν το μέγεθος της ζημιάς στο φατνίο (οστό) και βοηθούν στον σχεδιασμό της θεραπείας.

• Έλεγχος κινητικότητας: Ο οδοντίατρος ελέγχει αν υπάρχουν κινητά δόντια και καταγράφει τη βαρύτητά τους.

• Ιστορικό ασθενούς: Λαμβάνεται λεπτομερές ιατρικό-οδοντιατρικό ιστορικό (π.χ. διαβήτης, κάπνισμα, φάρμακα) που μπορούν να επηρεάσουν την περιοδοντική υγεία.

Με αυτά τα στοιχεία σχηματίζεται ένα πλήρες περιοδοντικό πλάνο (γραφική απεικόνιση βαθών θυλάκων, κινητικότητες, ακτινογραφίες) ώστε να αξιολογηθεί το στάδιο της νόσου και να προταθεί η κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση.

Συντηρητική θεραπεία

Η μη χειρουργική (συντηρητική) θεραπεία στοχεύει στην εξάλειψη των βακτηριδίων της πλάκας και στη μείωση της φλεγμονής χωρίς τομές. Περιλαμβάνει κυρίως:

• Βαθύς καθαρισμός (αποτρύγωση) και ριζική απόξεση: Ο οδοντίατρος/υγιεινολόγος αφαιρεί την πέτρα (τρυγία) και την βακτηριακή πλάκα πάνω και κάτω από τα ούλα (υπερουλικά και υποουλικά). Με τοπική αναισθησία καθαρίζονται οι ρίζες των δοντιών, μειώνοντας τα βακτήρια και επιτρέποντας την επούλωση.

• Αντιβιοτικά: Σε σοβαρή φλεγμονή συχνά χορηγούνται συστηματικά ή τοπικά αντιβιοτικά για να στοχεύσουν τα παθογόνα βακτήρια. Παραδείγματα είναι συστηματικά μετρονιδαζόλη/αμοξυκιλλίνη και τοπικά τζελ ή σκευάσματα χλωρεξιδίνης μέσα στις θήκες.

• Εκπαίδευση στοματικής υγιεινής: Ο ασθενής μαθαίνει τεχνικές ορθού βουρτσίσματος, χρήση οδοντικού νήματος ή μεσοδόντιων βουρτσών, καθώς και πιθανή χρήση στοματικών διαλυμάτων για καλύτερο έλεγχο της πλάκας.

• Συντήρηση: Μετά τον καθαρισμό, απαιτούνται τακτικοί επανέλεγχοι (κάθε 3–6 μήνες) και επαγγελματικοί καθαρισμοί για να διατηρούνται τα αποτελέσματα και να αποτρέπεται υποτροπή.

Σε ήπια έως μέτρια περιοδοντίτιδα (βάθοι θυλάκων έως 4–5 mm) η συντηρητική θεραπεία μπορεί να σταθεροποιήσει τη νόσο και να μειώσει σημαντικά τη φλεγμονή. Συχνά περιλαμβάνει δύο συνεδρίες βαθιού καθαρισμού, με αποτέλεσμα σημαντική ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Χειρουργική θεραπεία

Σε προχωρημένα στάδια ή όταν τα βαθιά θυλάκια δεν επουλώνονται με συντηρητική θεραπεία, απαιτείται περιοδοντική χειρουργική. Η χειρουργική αποσκοπεί στην άμεση πρόσβαση στα θεμέλια του δοντιού και στην αναδόμηση των ζημιωμένων ιστών. Βασικές επεμβάσεις περιλαμβάνουν:

• Αποκόλληση ούλων (Flap surgery): Ο περιοδοντολόγος ανοίγει (ανασηκώνει) το ούλο, ώστε να καθαρίσει σχολαστικά τις ρίζες των δοντιών και να λείανει τις επιφάνειες του οστού. Με την επέμβαση αυτή μειώνονται δραστικά οι βάθος των θυλάκων.

• Αναδόμηση οστού (οστική ανάπλαση): Τοποθετούνται μοσχεύματα οστού (αυτόλογα, αλλομοσχεύματα ή συνθετικά υλικά) στις θέσεις απώλειας οστού. Συχνά συνοδεύεται από κατευθυνόμενη ιστική αναγέννηση, όπου τοποθετείται ειδική μεμβράνη ώστε να αναπτυχθεί νέο κόκκαλο γύρω από τη ρίζα.

• Μοσχεύματα μαλακού ιστού (ουλοπλαστική): Σε περιπτώσεις που τα ούλα έχουν υποχωρήσει πολύ, λαμβάνονται μοσχεύματα χορίου ή τεχνητού υλικού για να καλύψουν τις εκτεθειμένες ρίζες. Αυτό βελτιώνει τόσο την αισθητική (εμφάνιση «μακρύτερων δοντιών») όσο και την πρόληψη ευαισθησίας.

• Άλλες μέθοδοι: Σε εξειδικευμένα κέντρα εφαρμόζονται τεχνικές όπως PRP (πλάσμα πλούσιο σε αιμοπετάλια) για επιτάχυνση αναγέννησης των ιστών ή και χρήση λέιζερ.

Οι χειρουργικές θεραπείες απαιτούν συνήθως τοπική αναισθησία ή μέθη, και ενδέχεται να πραγματοποιούνται σε περισσότερα στάδια (π.χ. ανά τεταρτημόριο του στόματος). Ο χρόνος επούλωσης διαρκεί αρκετές εβδομάδες, κατά τις οποίες ο ασθενής ακολουθεί αυστηρές οδηγίες στοματικής υγιεινής και αποφυγής ερεθισμών.

Πρόληψη και στοματική υγιεινή

Η καλύτερη «θεραπεία» της περιοδοντίτιδας είναι η πρόληψη. Κύρια μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν:

• Σωστή στοματική υγιεινή: Καθημερινό βούρτσισμα δύο φορές την ημέρα με φθοριούχο οδοντόκρεμα, χρήση οδοντικού νήματος ή μεσοδόντιων βουρτσών, και (αν συνιστάται) χρήση αντισηπτικών στοματικών διαλυμάτων (π.χ. χλωρεξιδίνη).

• Περιοδικές επαγγελματικές φροντίδες: Τακτικές επισκέψεις στον οδοντίατρο ή υγιεινολόγο (συνήθως κάθε 6–12 μήνες) για προληπτικούς καθαρισμούς (τιτράρισμα) και έλεγχο περιοδοντίου. Ο επαγγελματικός καθαρισμός απομακρύνει πλάκα/πέτρα ακόμη και από δυσπρόσιτα σημεία.

• Αποφυγή παραγόντων κινδύνου: Διακοπή καπνίσματος και περιορισμός αλκοόλ, ελέγχοντας παράλληλα συστηματικές νόσους (διαβήτης, καρδιοπάθειες κ.ά.) που προδιαθέτουν στη νόσο. Μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε βιταμίνες (ειδικά C και D) και χαμηλή σε ζάχαρη βοηθά στην υγεία των ούλων.

Με σωστή φροντίδα, η στοματική κοιλότητα παραμένει καθαρή, οι φλεγμονώδεις παράγοντες ελέγχονται και η περιοδοντίτιδα αποφεύγεται. Για άτομα υψηλού κινδύνου (π.χ. διαβητικοί, καπνιστές), οδοντιατρικός έλεγχος κάθε 3–4 μήνες μπορεί να είναι απαραίτητος για έγκαιρη παρέμβαση.

Σύγκριση συντηρητικής και χειρουργικής θεραπείας

Συμπέρασμα: Με έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη αντιμετώπιση, πολλά περιστατικά περιοδοντίτιδας ελέγχονται επιτυχώς. Η πρόληψη παραμένει το κλειδί: καλή στοματική υγιεινή και τακτικοί έλεγχοι στον οδοντίατρο εμποδίζουν την εξέλιξη της νόσου. Αν διαγνωστεί περιοδοντίτιδα, οι συνδυαστικές θεραπείες (συντηρητικές ή χειρουργικές) αποσκοπούν στην εξάλειψη των βακτηρίων, την επούλωση των ιστών και τη διατήρηση των δοντιών.