Στυτική δυσλειτουργία: Όταν το άγχος γίνεται εμπόδιο

Η στυτική δυσλειτουργία (ΣΔ) ορίζεται ως η δυσκολία επίτευξης ή διατήρησης στύσης αρκετά σκληρής για ολοκληρωμένη σεξουαλική δραστηριότητα. Πρόκειται για πολύ συχνό πρόβλημα – πλέον του 50% των ανδρών 40–70 ετών βιώνει κάποια μορφή ΣΔ. Η ΣΔ μπορεί να οφείλεται σε φυσιολογικούς παράγοντες (καρδιαγγειακά νοσήματα, υπέρταση, διαβήτη, παχυσαρκία, υψηλή χοληστερόλη, κάπνισμα κ.ά.), αλλά και σε ψυχολογικές καταστάσεις. Καταστάσεις όπως άγχος, κατάθλιψη ή προβλήματα σχέσεων επηρεάζουν την ερωτική διάθεση και μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν τη ΣΔ. Ένα μικρό «εμπόδιο» στο πολύπλοκο σύστημα στύσης – που περιλαμβάνει εγκέφαλο, ορμόνες, νεύρα, αγγεία και μύες – μπορεί να οδηγήσει σε πρόβλημα.

Βιολογική και ψυχολογική σύνδεση άγχους και στύσης

Η στύση εξαρτάται από συντονισμένη νευρο-αγγειακή διαδικασία: ο εγκέφαλος στέλνει σήματα, οργανοί αιμοδότησης (πχ αρτηρίες του πέους) ανοιγοκλείνουν και τα λεία μυϊκά κύτταρα του πέους χαλαρώνουν. Το άγχος ενεργοποιεί την αντίδραση «μάχης ή φυγής», αυξάνοντας τις ορμόνες στρες (αδρεναλίνη και κορτιζόλη). Αυτές οι ορμόνες προτεραιοποιούν την αιμάτωση άλλων ζωτικών οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, μύες), προκαλώντας συστολή των αγγείων του πέους. Το αποτέλεσμα είναι μειωμένη ροή αίματος στο γεννητικό όργανο, που σταματά τη στύση. Επιπλέον, οι ορμόνες του στρες παρεμποδίζουν την παραγωγή νιτρικού οξειδίου – ουσίας-κλειδί που χαλαρώνει τους μύες του πέους για να επιτρέψει την στύση.

Ψυχολογικά, το άγχος επηρεάζει τα εγκεφαλικά σήματα: όταν ο άνθρωπος είναι αγχωμένος ή φοβισμένος, το μυαλό «αποσυντονίζεται» και δεν στέλνει σωστά μηνύματα διέγερσης στο πέος. Δηλαδή, το στρες και οι ανησυχίες μπορούν να διακόψουν τη φυσιολογική επικοινωνία εγκεφάλου-πέους, εμποδίζοντας την αύξηση της αιμάτωσης που χρειάζεται για στύση.

Επίδραση του άγχους στη σεξουαλική απόδοση

Ένας «φαύλος κύκλος» τείνει να δημιουργείται στην ψυχολογική στυτική δυσλειτουργία. Η απότομη ανησυχία για την απόδοση – ο φόβος μήπως «αποτύχει» ο άνδρας κατά την επαφή – προκαλεί άγχος, το οποίο με τη σειρά του εμποδίζει τη στύση. Αν η στύση δεν έρθει, το άγχος εντείνεται και η αγωνία της επόμενης φοράς μεγαλώνει. Ο άνδρας διακατέχεται από ανασφάλεια και απογοήτευση, μπορεί να εμφανίσει ενοχές ή ακόμα και κατάθλιψη – φαινόμενα που με τη σειρά τους επιδεινώνουν τη ΣΔ. Αρκετοί άνδρες αποφεύγουν τις ερωτικές επαφές από φόβο αποτυχίας, ενώ μειώνεται η ερωτική επιθυμία και η αυτοπεποίθησή τους. Συνοπτικά, το έντονο άγχος επίδοσης λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία: όσο περισσότερο ο άνδρας φοβάται ότι δεν θα τα καταφέρει, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η πιθανότητα να μην τα καταφέρει.

Ψυχογενής vs Οργανική στυτική δυσλειτουργία

Στις ψυχογενείς μορφές ΣΔ, κύρια αιτία είναι ψυχολογικοί παράγοντες (άγχος, άλυτες προσωπικές συγκρούσεις, αρνητικές σκέψεις). Συχνά η ΣΔ εμφανίζεται αιφνίδια, π.χ. μετά από έντονο στρες ή τραυματικό συμβάν. Ένας άνδρας με ψυχογενή ΣΔ μπορεί να έχει στύσεις σε κάποιες περιστάσεις (π.χ. κατά τον αυνανισμό ή το πρωί) αλλά να αποτυγχάνει κατά τη συνουσία, λόγω επίκτητης πίεσης. Χαρακτηριστικό είναι το συνεχές άγχος επίδοσης: η υποτροπή των προβλημάτων τροφοδοτεί νέα αγχωτική προσδοκία. Αντίθετα, η οργανική ΣΔ οφείλεται σε σαφή φυσιολογικά αίτια. Εμφανίζεται σταδιακά και επιμένει σε κάθε σεξουαλική επαφή. Συχνά συνοδεύεται από άλλα σωματικά συμπτώματα ή παρενέργειες φαρμάκων, και σχετίζεται με υποκείμενα προβλήματα υγείας όπως καρδιαγγειακά νοσήματα ή διαβήτης. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρατηρούνται μειωμένες ή απουσιάζουσες νυχτερινές στύσεις, γεγονός που υποδηλώνει ανεπάρκεια του αγγειακού ή νευρικού μηχανισμού στην πρόκληση στύσης. Η διάκριση ανάμεσα σε ψυχογενή και οργανική ΣΔ γίνεται με το ιστορικό και τις εξετάσεις, όμως συχνά συνυπάρχουν στοιχεία και των δύο μορφών.

Διάγνωση και αξιολόγηση

Η διάγνωση ξεκινά με λεπτομερές ιατρικό και σεξουαλικό ιστορικό: ο ιατρός ρωτάει για φάρμακα (π.χ. αντικαταθλιπτικά, αντιυπερτασικά), χρόνιες παθήσεις (καρδιά, διαβήτης), αλλά και για ψυχικές παθήσεις (άγχος, κατάθλιψη) και προβλήματα σχέσης. Εξετάζει το γεννητικό σύστημα (έλεγχος πέους, εξέταση προστάτη) και μετρά βασικά στοιχεία (πίεση αίματος, δείκτες υγείας). Σύμφωνα με το NHS, ο γιατρός συνήθως ρωτά για τον τρόπο ζωής και τη σχέση του ασθενούς, λαμβάνοντας υπόψη την ψυχοσύνθεσή του.

Αφού συλλεχθούν τα απαραίτητα δεδομένα, πραγματοποιούνται εργαστηριακοί και απεικονιστικοί έλεγχοι. Συνηθισμένες εξετάσεις περιλαμβάνουν: μετρήσεις γλυκόζης και λιπιδίων στο αίμα, έλεγχο ορμονών (π.χ. τεστοστερόνης) και γενικές εξετάσεις αίματος/ούρων. Επίσης μπορεί να γίνει υπέρηχος πέους (Doppler) για εκτίμηση ροής αίματος, ή δοκιμασία ενέσεων με αγγειοδιασταλτική ουσία στο πέος. Σε ψυχολογικό επίπεδο, χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια (π.χ. το διεθνές ερωτηματολόγιο IIEF) και αξιολογήσεις ψυχικής υγείας για να εκτιμηθεί η επίδραση του άγχους. Η συνεργασία με σεξολόγο ή ψυχολόγο μπορεί να αποκαλύψει στρεσσογόνους παράγοντες (πχ σεξουαλικό τραύμα, σύγκρουση σχέσης) που συμβάλλουν στη ΣΔ.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Η θεραπεία εξαρτάται από τα αίτια. Για οργανική ΣΔ χορηγούνται συχνά αναστολείς PDE5 (σιλδεναφίλη, ταδαλαφίλη κ.ά.) που αυξάνουν τη ροή αίματος στο πέος. Αν δεν είναι αποτελεσματικοί, υπάρχουν εναλλακτικές μέθοδοι όπως ενδοπεϊκές ενέσεις αγγειοδιασταλτικών, τοπικές υπογλώχιες μορφές (suppositories) ή η συσκευή κενού (vacuum) που «απορροφά» αίμα στον ιστό του πέους. Σε πολύ επιλεγμένες περιπτώσεις εξετάζονται χειρουργικές λύσεις (πεϊκοί εμφυτεύσεις). Παράλληλα δίνεται έμφαση σε αλλαγές στον τρόπο ζωής: συστηματική άσκηση, ισορροπημένη διατροφή, διακοπή καπνίσματος και περιορισμός αλκοόλ επισημαίνονται ως μέτρα πρόληψης και βελτίωσης της ΣΔ.

Όταν κυριαρχεί η ψυχογενής διάσταση, βασική θεραπεία είναι η ψυχοθεραπεία. Σεξουαλική συμβουλευτική ή γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) βοηθούν τον άνδρα να αντιμετωπίσει το άγχος επίδοσης και τις αρνητικές του σκέψεις. Τεχνικές χαλάρωσης, όπως η εφαρμογή mindfulness (εκπαίδευση στην επίγνωση) και ασκήσεις αναπνοών, μειώνουν τη γενική διέγερση του νευρικού συστήματος. Επίσης η θεραπεία ζεύγους ή η επίσκεψη σε σεξολόγο βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων επικοινωνίας και στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης. Αν το άγχος οδηγεί σε δευτερογενείς διαταραχές (πχ κατάθλιψη), μπορεί να χρειαστεί και φαρμακευτική αντιμετώπιση του στρες ή της διάθεσης. Συχνά η πιο αποτελεσματική προσέγγιση είναι ο συνδυασμός φαρμακευτικής (π.χ. PDE5) και ψυχολογικής θεραπείας, ώστε να αντιμετωπιστούν παράλληλα τα σωματικά και ψυχικά αίτια.

Συμβουλές πρόληψης και αντιμετώπισης

Για την πρόληψη της ΣΔ που οφείλεται στο άγχος, συνιστώνται κυρίως προληπτικά μέτρα στον τρόπο ζωής και στο άγχος:

• Υγιεινή ζωή: Τακτική αερόβια άσκηση, ισορροπημένη διατροφή (πλούσια σε φρούτα/λαχανικά), επαρκής ύπνος και διατήρηση φυσιολογικού βάρους βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος και μειώνουν τους παράγοντες κινδύνου.

• Αποφυγή βλαπτικών συνηθειών: Διακοπή καπνίσματος, περιορισμός αλκοόλ και απεξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες βοηθούν σημαντικά, καθώς αυτές βλάπτουν τα αγγεία και το νευρικό σύστημα.

• Διαχείριση άγχους: Τεχνικές χαλάρωσης (διαλογισμός, βαθιές αναπνοές, γιόγκα) συμβάλλουν στη μείωση της κορτιζόλης και της ροής του άγχους στο νευρικό σύστημα. Αν το στρες είναι έντονο, ωφέλιμη είναι η συνεργασία με ψυχολόγο ή ψυχοθεραπευτή για στρατηγικές αντιμετώπισης.

• Επικοινωνία και σεξουαλική διαπραγμάτευση: Ο ειλικρινής διάλογος με τον σύντροφο για τα προβλήματα μπορεί να μειώσει την πίεση. Προσπαθήστε να αφιερώνετε χρόνο σε προερωτικές δραστηριότητες χωρίς επίδοση –π.χ. αυνανισμός ή αγκαλιές χωρίς σκοπό την εκσπερμάτιση– ώστε να μειώνονται οι προσδοκίες και το άγχος.

Σε όλες τις περιπτώσεις, αν η ΣΔ επιμένει, συνίσταται επίσκεψη σε ειδικό ιατρό (ουρολόγο ή ενδοκρινολόγο) για έγκαιρη αξιολόγηση. Η θεραπεία των υποκείμενων αιτιών (π.χ. ρύθμιση διαβήτη ή υπέρτασης) καθώς και η κατάλληλη φαρμακευτική ή ψυχολογική παρέμβαση μπορούν να αποκαταστήσουν τη σεξουαλική λειτουργία. Με σωστή διάγνωση και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση, η ΣΔ είναι συχνά αναστρέψιμη ή ελεγχόμενη, ακόμα και όταν πρωταγωνιστεί το άγχος.