Τι προκαλεί παχυσαρκία;

by admin

Παχυσαρκία ορίζεται ως χρόνια νόσος που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αποθήκευση λίπους στο σώμα και επηρεάζει αρνητικά την υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), παχυσαρκία διαγιγνώσκεται με βάση τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) – ο ΔΜΣ υπολογίζεται ως το βάρος (kg) διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους (m²). Ως κατηγοριοποίηση, ΔΜΣ από 25 έως 29,9 θεωρείται υπέρβαρος, ενώ ΔΜΣ ≥30 ορίζει την παχυσαρκία στους ενήλικες. Η παχυσαρκία σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο σοβαρών νόσων· για παράδειγμα, αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα για διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακά νοσήματα και ορισμένους τύπους καρκίνων. Επιπλέον, επηρεάζει την ποιότητα ζωής, προκαλώντας προβλήματα στην κινητικότητα, στον ύπνο και στη γενικότερη υγεία.

Κύρια αίτια παχυσαρκίας

Η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος που σχετίζεται με το περιβάλλον, τις συνήθειες και τη γενετική προδιάθεση. Οι κύριες αιτίες περιλαμβάνουν:

Γενετικοί και ορμονικοί παράγοντες

Οι κληρονομικοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο που ο οργανισμός διαχειρίζεται τη διατροφή και το λίπος. Σπάνιες μονογονιδιακές διαταραχές (π.χ. σύνδρομο Prader-Willi, Bardet-Biedl) μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή παχυσαρκία, ενώ συνηθέστερα πολλαπλά γονίδια διαμορφώνουν την όρεξη, τον κορεσμό και τον μεταβολισμό. Για κάποιους ανθρώπους, τα γονίδια ευθύνονται μέχρι και για το 70–80% της προδιάθεσης στην αύξηση βάρους. Παράλληλα, ενδοκρινικές διαταραχές (ορμονικές ανωμαλίες) όπως ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο Cushing ή το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνδέονται με αυξημένη τάση για αύξηση βάρους. Οι ορμονικές μεταβολές επηρεάζουν τον μεταβολισμό και την κατανομή του λίπους στο σώμα.

Διατροφή υψηλή σε θερμίδες και ζάχαρη

Μια διατροφή πλούσια σε θερμίδες, λιπαρά και πρόσθετα σάκχαρα αποτελεί κυρίαρχο αίτιο αύξησης βάρους. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τα μεγάλου μεγέθους γεύματα και τα ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη οδηγούν σε ενεργειακό πλεόνασμα. Όπως επισημαίνει το CDC, τα συχνά γεύματα με πολλά επεξεργασμένα προϊόντα και «θερμιδογόνα» ροφήματα προστίθενται στην υπερβολική πρόσληψη ενέργειας. Αντίθετα, η χαμηλή κατανάλωση φυτικών ινών, φρούτων και λαχανικών συμβάλλει στην αύξηση βάρους. Η κατανάλωση υγρών θερμίδων (π.χ. αναψυκτικών με ζάχαρη ή αλκοόλ) διευκολύνει την υπερβολική πρόσληψη, καθώς δεν προκαλεί κορεσμό. Στο δυτικό τρόπο ζωής, τα πλούσια, «έτοιμα» τρόφιμα και τα ζαχαρούχα ροφήματα αποδίδουν πολλές κενές θερμίδες, οδηγώντας στο αποθεματικό λίπος.

Έλλειψη σωματικής δραστηριότητας

Το σύγχρονο καθιστικό lifestyle συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση βάρους. Όπως αναφέρει η Mayo Clinic, η έλλειψη άσκησης μειώνει την κατανάλωση θερμίδων και η παρατεταμένη καθιστική ζωή (π.χ. πολλές ώρες μπροστά σε οθόνες τηλεόρασης ή υπολογιστή) σχετίζεται με αύξηση βάρους. Παράλληλα, οι εποχές όπου η καθημερινή ζωή περιλάμβανε χειρωνακτική εργασία ανήκουν πια στο παρελθόν – πλέον οι έγκαιρες διευκολύνσεις (τηλεκοντρόλ, ανελκυστήρες, online ψώνια) οδηγούν σε μικρότερη σωματική κατανάλωση. Έτσι, η έλλειψη άσκησης δημιουργεί ενεργειακή ανισορροπία, αφού καίγονται λιγότερες θερμίδες σε σχέση με αυτές που προσλαμβάνονται.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Οι ψυχολογικές συνθήκες συχνά επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες. Ο χρόνιος στρες αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, η οποία ενισχύει την όρεξη και τις επιθυμίες για τροφές πλούσιες σε λίπη και ζάχαρη. Πράγματι, σε αγχωτικές καταστάσεις πολλοί άνθρωποι τείνουν να αναζητούν «comfort food» υψηλών θερμίδων. Επιπλέον, καταστάσεις όπως η κατάθλιψη ή οι διατροφικές διαταραχές (π.χ. ψυχογενής βουλιμία) μπορεί να οδηγήσουν σε παθολογικές διατροφικές συνήθειες και επιπλέον αύξηση βάρους. Συμπερασματικά, παράγοντες όπως το άγχος, η κακή διάθεση ή η νυχτερινή αϋπνία διαταράσσουν τον μεταβολισμό και αυξάνουν τον κίνδυνο παχυσαρκίας.

Ορισμένα φάρμακα και χρόνιες παθήσεις

Ορισμένες χρόνιες παθήσεις και φαρμακευτικές αγωγές προκαλούν αύξηση βάρους. Νοσήματα όπως ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο Cushing ή η ανάρρωση από μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις σχετίζονται με μεταβολικές αλλαγές που ευνοούν την παχυσαρκία. Επίσης, φάρμακα όπως τα στεροειδή (κορτικοστεροειδή), ορισμένα αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, φάρμακα για επιληψία, για διαβήτη ή για υψηλή πίεση, μπορεί να προκαλέσουν αύξηση όρεξης ή να μειώσουν τον μεταβολισμό. Συνολικά, τόσο οι ενδογενείς νόσοι όσο και η αγωγή τους πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως παράγοντες κινδύνου για την αύξηση βάρους.

Κοινωνικοοικονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον διαμορφώνει τις επιλογές υγιεινής ζωής. Η έλλειψη ασφαλών χώρων για περπάτημα ή άθληση, καθώς και η περιορισμένη πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα υψηλής διατροφικής αξίας, συνδέονται με υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας. Σε περιοχές με χαμηλότερο εισόδημα είναι πιο δύσκολο να βρεθούν φρέσκα φρούτα και λαχανικά σε προσιτές τιμές, ενώ συχνά κυριαρχούν φθηνά επεξεργασμένα τρόφιμα υψηλής ενέργειας. Παράλληλα, ο τρόπος ζωής των κοινωνικών ομάδων επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες: αν οι φίλοι ή η οικογένεια ακολουθούν ανθυγιεινές συνήθειες, αυξάνεται η πιθανότητα κάποιος να αναπτύξει παρόμοιες συνήθειες. Συνοπτικά, περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως σχεδιασμός πόλης, οικονομικά και πολιτικές υγείας επιδρούν στην ισορροπία θερμίδων του ατόμου.

Σημασία της πρόληψης και υγιεινού τρόπου ζωής

Η παχυσαρκία μπορεί σε μεγάλο βαθμό να προληφθεί με υγιεινό τρόπο ζωής. Για την αποφυγή της ανεπιθύμητης αύξησης βάρους, οι ειδικοί προτείνουν:

Ισορροπημένη διατροφή: Καταναλώστε ποικιλία φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών και δημητριακών ολικής άλεσης. Περιορίστε την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά, πρόσθετα σάκχαρα και αλάτι. Η τακτική πρόσληψη μικρότερων γευμάτων μειώνει το ενεργειακό πλεόνασμα.
Τακτική σωματική δραστηριότητα: Ενσωματώστε καθημερινή άσκηση στη ρουτίνα σας (π.χ. περπάτημα, κολύμβηση, ποδηλασία). Η μέτρια έως έντονη άσκηση βελτιώνει τον μεταβολισμό και διατηρεί το βάρος σε φυσιολογικά επίπεδα.
Επαρκής ύπνος και διαχείριση άγχους: Ο ποιοτικός ύπνος και η μείωση του στρες βοηθούν στην ορμονική ισορροπία και τον κορεσμό. Το CDC υπενθυμίζει ότι εκτός από τη διατροφή και την άσκηση, ο καλός ύπνος και η μείωση του άγχους συμβάλλουν στη διαχείριση του βάρους.
Πρόληψη από την εγκυμοσύνη ως παιδιά: Η ορθή διατροφή της εγκύου, ο αποκλειστικός θηλασμός τους πρώτους 6 μήνες και η προώθηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών των παιδιών (περιορισμός ζαχαρούχων ποτών, περιορισμός χρόνου μπροστά σε οθόνες) είναι μέτρα που μειώνουν μελλοντικά την εμφάνιση παχυσαρκίας.

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι πολιτικές που ενθαρρύνουν την πρόσβαση σε προσιτά, θρεπτικά τρόφιμα και δημιουργούν φιλικά προς τη σωματική άσκηση περιβάλλοντα είναι κρίσιμες. Συνολικά, υιοθετώντας έναν υγιεινό τρόπο ζωής με ισορροπημένη διατροφή και φυσική δραστηριότητα, μπορεί κανείς να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο παχυσαρκίας και των σχετιζόμενων παθήσεων.

Εδώ μπορείτε να βρείτε δύο σελίδες που θα σας βοηθήσουν να βρείτε Γενικους Χειρουργούς

Πηγές: Συγκεντρώθηκαν πληροφορίες από έγκυρες ξένες πηγές (WHO, CDC, Mayo Clinic, NIH), ώστε να παρασχεθεί ακριβής εικόνα για τους ορισμούς, τις αιτίες και τις μεθόδους πρόληψης της παχυσαρκίας.